Od ponad tysiąca lat słowo Wiking budzi skojarzenia z dzikimi wojownikami w hełmach z rogami, płonącymi wioskami i bezlitosnymi najazdami. Ale prawdziwa historia ludzi Północy jest znacznie bogatsza i bardziej złożona. Wikingowie byli nie tylko wojownikami, lecz także żeglarzami, odkrywcami, rzemieślnikami i kupcami, którzy potrafili dotrzeć tam, gdzie nie sięgnął żaden Europejczyk przed nimi. Ich łodzie przemierzały oceany, ich mity kształtowały wyobraźnię, a ich kultura wywarła trwały wpływ na dzieje Europy. Kim więc naprawdę byli Wikingowie – barbarzyńcami czy budowniczymi nowego świata?
Kim byli Wikingowie?
Wikingowie (właść. Normanowie) to ludzie, którzy między VIII a XI wiekiem zamieszkiwali tereny dzisiejszej Skandynawii – głównie Norwegii, Danii i Szwecji. Skolonizowali Islandię, odkryli Grenlandię, dotarli do brzegów Ameryki Północnej; u ujścia Sekwany utworzyli księstwo Normandii, zostali lennikami królów Francji, przyjęli chrześcijaństwo, wkrótce też język i zwyczaje francuskie.
Wilhelm, jeden z książąt Normandii, w 1066r. wyruszy na podbój Anglii, opanowanej we wczesnym średniowieczu przez germańskie plemiona Anglów i Sasów. W bitwie pod Hastings pokonał anglosaską armię króla Harolda II, a następnie został królem Anglii.
Choć w kulturze popularnej kojarzeni są przede wszystkim z brutalnymi napadami i rabunkami, ich historia jest znacznie bogatsza. Byli nie tylko wojownikami, ale też kupcami, rzemieślnikami, odkrywcami i osadnikami, którzy odcisnęli trwałe piętno na historii Europy.
Samo słowo wiking pochodzi prawdopodobnie od staronordyjskiego víkingr, oznaczającego „człowieka wyprawy morskiej”. Bycie wikingiem nie oznaczało więc przynależności do konkretnego ludu, lecz raczej udział w wyprawie wojennej lub handlowej. Wielu Skandynawów prowadziło zwyczajne życie rolników, rzemieślników i rybaków – wikingami stawali się dopiero wtedy, gdy wyruszali w rejs.
Epoka Wikingów – czas ekspansji i odkryć
Początek epoki Wikingów datuje się tradycyjnie na rok 793, kiedy to doszło do słynnego napaści na klasztor Lindisfarne w północnej Anglii. Najazd ten wstrząsnął chrześcijańskim światem i zapoczątkował okres kilkusetletniej ekspansji Skandynawów.
Wikingowie przemierzali morza i rzeki niemal całej Europy. Ich długie łodzie – drakkary – były arcydziełami inżynierii: lekkie, szybkie i zdolne do żeglugi zarówno po morzu, jak i po rzekach. Dzięki temu Wikingowie docierali nie tylko do wybrzeży Brytanii czy Francji, lecz także do Italii, Konstantynopola (Bizancjum), a nawet do wybrzeży Ameryki Północnej – na długo przed Kolumbem.
Najważniejsze kierunki ekspansji
-
Na zachód – głównie Norwegowie i Duńczycy atakowali i osiedlali się na Wyspach Brytyjskich, Islandii, Grenlandii i w Irlandii.
-
Na wschód – Szwedzcy Wikingowie, zwani Waregami, żeglowali rzekami w głąb dzisiejszej Rosji, Ukrainy i Białorusi, zakładając szlaki handlowe łączące Bałtyk z Morzem Czarnym.
-
Na południe – docierali aż do Bizancjum, gdzie wielu z nich służyło w elitarnej Gwardii Waregów, osobistej straży cesarza.
Żeglarze
Społeczeństwo i życie codzienne
Życie wikingów nie składało się wyłącznie z wypraw i bitew. Na co dzień byli to rolnicy, pasterze i rybacy. Ich domy – długie, drewniane chaty zwane longhouse – były centrum życia rodzinnego i społecznego.
Społeczeństwo było hierarchiczne, ale nie feudalne. Na jego szczycie stali możni wodzowie (jarle), następnie wolni ludzie (karlar), a najniżej – niewolnicy (thrallar). Kobiety miały stosunkowo wysoki status: mogły zarządzać gospodarstwem, dziedziczyć majątek, a nawet brać udział w handlu.
Religia i mitologia nordycka
Wikingowie wyznawali religię pogańską, bogatą w barwne mity i opowieści. W ich wierzeniach świat był złożoną strukturą dziewięciu krain, połączonych mitycznym drzewem Yggdrasill.
Najważniejszymi bóstwami byli:
-
Odin – bóg mądrości, wojny i poezji, władca Asgardu.
-
Thor – potężny bóg burzy i piorunów, obrońca ludzi.
-
Freyja – bogini miłości i płodności.
-
Loki – przebiegły bóg chaosu i przemiany.
Wikingowie wierzyli w życie po śmierci, zwłaszcza w Valhallę – halę Odyna, gdzie trafiali polegli wojownicy, by wiecznie ucztować i szykować się na ostateczną bitwę z siłami chaosu podczas Ragnaröku.
Sztuka, rzemiosło i język
Wbrew stereotypom, Wikingowie mieli wysoko rozwiniętą kulturę materialną. Ich biżuteria, broń i ozdoby były bogato zdobione motywami zwierzęcymi i geometrycznymi. Wykorzystywali metal, kość, drewno i bursztyn, tworząc przedmioty o dużej wartości artystycznej.
Ich język – staronordyjski – dał początek współczesnym językom skandynawskim, a w języku angielskim do dziś istnieje wiele słów pochodzących z nordyckiego, np. sky (niebo), knife (nóż) czy window (okno).
Handel i gospodarka
Wikingowie byli nie tylko rabusiami, ale także kupcami i pośrednikami handlu między Wschodem a Zachodem. Wymieniali futra, skóry, żelazo i niewolników na srebro, jedwabie, przyprawy i biżuterię. Jednym z głównych ośrodków handlu było miasto Hedeby (w dzisiejszych Niemczech), gdzie spotykali się kupcy z całej Europy.
Koniec epoki Wikingów
Epoka Wikingów dobiegła końca około XI wieku, wraz z chrystianizacją Skandynawii i powstaniem pierwszych państw skandynawskich. Nowe królestwa Danii, Norwegii i Szwecji zaczęły przyjmować europejskie wzorce władzy i religii. Ostatnie wyprawy łupieżcze zakończyły się niepowodzeniem, a dawni wojownicy stali się częścią nowego, średniowiecznego porządku.
Dziedzictwo Wikingów
Dziedzictwo Wikingów jest dziś obecne w wielu aspektach kultury europejskiej – od nazw miejscowości w Anglii po współczesne symbole, muzykę i literaturę inspirowaną mitologią nordycką. Ich zdolności żeglarskie i odwaga eksploracyjna czynią z nich jednych z największych odkrywców w dziejach – ludzi, którzy jako pierwsi z Europy dotarli do Ameryki, nie pozostawiając po sobie kolonialnych imperiów, lecz legendy, które trwają do dziś.
Podsumowanie
Wikingowie byli ludźmi z krwi i kości – odważnymi, ale i pragmatycznymi. Choć zapamiętano ich głównie jako najeźdźców, w rzeczywistości byli mostem między światem barbarzyńskim a cywilizowaną Europą średniowiecza. To dzięki nim rozwinęły się kontakty handlowe, kulturowe i polityczne na ogromnym obszarze – od Atlantyku po Morze Kaspijskie.
Ich legenda trwa nadal – w sagach, archeologii i kulturze popularnej – przypominając, że historia Wikingów to nie tylko opowieść o wojnie, ale także o odwadze, odkryciach i ludzkiej ciekawości świata.
dr Mariusz Gwardecki