Selen - funkcje, niedobór i nadmiar

Selen (łac. selenium) w przyrodzie występuje w skąpych, wręcz mikroskopijnych ilościach, jest on jednak ważnym pierwiastkiem zapewniającym prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Zapotrzebowanie organizmu na selen jest niewielkie. Wpływa m.in. na działanie tarczycy i funkcjonowanie systemu odpornościowego, wchodzi również w skład aminokwasów budujących kluczowe enzymy dla wielu przemian metabolicznych. Co więcej - może obniżać ryzyko wystąpienie niektórych chorób nowotworowych. Dla zdrowia niekorzystny jest zarówno niedobór jak i nadmiar selenu. Czym się objawiają? Jakie są ich przyczyny i skutki? Jak się je leczy?

Funkcje selenu w organizmie

Selen choć zarówno w przyrodzie jak i w organizmie występuje w niewielkich ilościach ma wiele odpowiedzialnych funkcji:

  • jest składnikiem białek: selenoprotein, cysteiny, selenometioniny i selenocysteiny - wszystkie są niezbędne dla prawidłowego przebiegu metabolizmu;
  • wchodzi również w skład enzymów katalizujących reakcje redukcji i utleniania, chroni również komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników;
  • wykazuje działanie antyoksydacyjne;
  • uczestniczy w procesie odzyskiwania kwasu askorbinowego z utlenionych metabolitów, bierze udział w procesach apoptozy (celowej śmierci komórkowej) oraz w syntezie DNA;
  • jest odpowiedzialny za odłączanie jodu przez co pełni istotną funkcję w metabolizmie hormonów tarczycy;
  • Selenoproteiny są odpowiedzialne za rozwój i regenerację tkanki mięśniowej;
  • wywiera również pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego - oddziałuje na aktywność i zróżnicowanie makrofagów;
  • deaktywuje reaktywne formy tlenu i hamuje proces podziału komórek nowotworowych - przez co zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób nowotworowych;
  • neutralizuje toksyczne działanie niektórych metali ciężkich takich jak: kadm, rtęć, ołów, arsen i tal;
  • wykazuje działanie ochronne wobec komórek nerwowych i komórek mięśnia sercowego przed stresem oksydacyjnym;
  • pozytywnie wpływa na zdrowie skóry, włosów i paznokci;
  • jest również istotny dla mężczyzn - ma znaczenie w produkcji plemników.

Zapotrzebowanie na selen zależne jest od wieku. U dzieci wacha się od 20 do 55 ug/dobę, u dorosłych wynosi ok. 55 ug/dobę. Zapotrzebowanie wzrasta u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią - wówczas zalecane dzienne spożycie selenu określa się na poziomie 60-70 ug/dobę. Prawidłowe stężenie selenu w krwi zależy od wieku i płci:

  • 75-85ug/L dla mężczyzn poniżej 60 roku życia;
  • 110-120ug/L dla mężczyzn powyżej 60 roku życia;
  • 98-108ug/L dla kobiet (bez względu na wiek).

Przyczyny, objawy i skutki niedoboru selenu

Poziom selenu w żywności zależny jest ściśle od jego zawartości w środowisku - wodzie i glebie. Na obszarach, gdzie gleba uboga jest w selen dużo częściej obserwuje się niedobory tego pierwiastka u ludzi. Do pozostałych przyczyn powstania niedoboru selenu należą: 

  • nieprawidłowo zbilansowana i niezdrowa dieta;
  • niedożywienie;
  • choroby zapalne jelit;
  • niewydolność nerek lub wątroby;
  • niektóre schorzenia nowotworowe;

Niedobór selenu nie daje swoistych i jednoznacznych objawów. Zwykle wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób nowotworowych oraz schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Objawy mogą obejmować zaburzenia nastroju, pogorszone funkcjonowanie układu immunologicznego (zaniżona odporność). Wystąpić mogą choroby tarczycy, wątroby i skóry. Obniżony poziom selenu obniża męską płodność, sprzyja również uszkodzeniom mięśnia sercowego.

Zbyt niski poziom selenu obserwuje się również u pacjentów chorujących na: AIDS, choroby naczyniowe, ostre zapalenie trzustki, zapalenie stawów, mukowiscydozę, niewydolność nerek, retinopatię, depresję, choroby autoimmunologiczne, fenyloketonurię.

Niedobory selenu często obserwuje się na obszarze Chin, których gleba zawiera jego niewielkie ilości. Choroba Keshan (endemiczna kardiomiopatia młodzieńcza), choroba Kaghin-Back (dystrofia chrząstek stawowych) są typowymi dla tego obszaru przykładami chorób spowodowanych niedoborem selenu.

Przyczyny, objawy i skutki nadmiaru selenu

Nie jest możliwe dostarczenie nadmiarów selenu wraz z pożywieniem. Nadmiar selenu, często opisywany jako zatrucie selenem zdarza się rzadko. Najczęściej spowodowany jest spożyciem nadmiernej ilości suplementów diety zawierających selen. Suplementy diety są łatwo dostępne w aptekach, występują w wielu wariantach, jesteśmy również bombardowani reklamami polecającymi suplementy na różne dolegliwości. Warto zapamiętać i wziąć sobie do serca jedną zasadę: zanim zaczniemy coś stosować skonsultujmy się z lekarzem. Zatrucie selenem może wystąpić także w miejscu w pracy, w którym występują jego nadmierne ilości - np. górnictwo lub hutnictwo stali.

Długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych ilości selenu prowadzi do selenozy. Objawia się ona zwiększoną łamliwością i przebarwieniami paznokci - czasem również całkowitą ich utratą. Następuje również osłabienie i nadmierne wypadanie włosów. Obserwuje się: zmęczenie, zaburzenia psychiczne (depresja, nerwowość, drażliwość), bóle stawów, zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, mdłości, biegunki), zmiany skórne - głównie wysypki, nadmierna potliwość, zaburzenia ze strony układu nerwowego, tzw. "czosnkowy oddech". Warto też zwrócić uwagę, że jednorazowe przyjęcie zbyt dużej dawki selenu jest silnie toksyczne - może prowadzić do marskości wątroby, obrzęku płuc a nawet śmierci. Nadmiar selenu ma pośredni związek z wystąpieniem cukrzycy typu II, może prowadzić do stresu oksydacyjnego w komórkach oraz zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów. 

Dieta

Do podstawowych źródeł selenu zalicza się: mięso, podroby, skorupiaki, ryby, nabiał, produkty zbożowe, warzywa (czosnek, szparagi, brokuły, cebula, biała kapusta, suche nasiona roślin strączkowych, oraz owoce. Dobrym źródłem selenu są także nerkowce, orzechy brazylijskie oraz borowiki (grzyby). Rzeczywista zawartość selenu w produktach zależy jednak od zawartości selenu w glebie i wodzie. Równie wa

żna jest przyswajalność selenu, na którą pozytywnie wpływają białka oraz witaminy A, C i E. Duża zawartość siarki w diecie oraz metale ciężkie zmniejszają przyswajalność selenu.

Diagnostyka i leczenie.

Diagnostyka polega na pobraniu krwi i określenie stężenia selenu w warunkach laboratoryjnych. Badanie często zlecane jest w trakcie rutynowych badań - rzadko pacjenci zgłaszają się z konkretnymi objawami. Leczenie w pierwszej kolejności polega na ustaleniu przyczyny wystąpienia niedoboru lub nadmiaru selenu oraz jej wyeliminowaniu. Lekkie niedobory próbuje leczyć się poprzez wdrożenie odpowiedniej diety, względnie poprzez podawanie doustnych suplementów. Poważne niedobory oraz nadmiary selenu często wymagają leczenia szpitalnego. 

MG

Źródła:

  • medonet.pl
  • medme.pl
  • medicover.pl
  • diag.pl
  • portal.abczdrowie.pl
  • doz.pl
  • wapteka.pl
  • mp.pl