.png)
Od ponad wieku stosunki pomiędzy Izraelem a światem arabskim pozostają naznaczone napięciami, konfliktami zbrojnymi i politycznymi tarciami. Ten długotrwały spór ma złożone korzenie, sięgające nie tylko geopolityki, ale także religii, historii i kwestii tożsamości narodowej. Poniżej przybliżamy główne przyczyny tego konfliktu.
1. Kolonializm i narodziny syjonizmu
Pod koniec XIX wieku narodził się syjonizm – ruch polityczny dążący do stworzenia państwa żydowskiego na terenie historycznej Palestyny. Była to reakcja na rosnący antysemityzm w Europie i poczucie potrzeby posiadania własnego państwa przez Żydów. Jednocześnie region ten był już zamieszkiwany przez ludność arabską, głównie muzułmańską, która miała własne ambicje narodowe. Na początku XX wieku, Palestyna była częścią Imperium Osmańskiego, które po jego upadku, po I wojnie światowej, przeszło pod mandat brytyjski. Syjonistyczne dążenia do zasiedlania Palestyny spotykały się z oporem ze strony miejscowej ludności arabskiej, która obawiała się utraty kontroli nad swoim krajem.
Deklaracja Balfoura z 1917 roku, w której rząd brytyjski wyraził poparcie dla stworzenia "narodowego domu dla Żydów" w Palestynie, spotkała się z wrogością ze strony Arabów, którzy poczuli, że ich interesy są ignorowane na rzecz europejskich imigrantów.
2. Podział Palestyny i powstanie Izraela
W 1947 roku ONZ przedstawiła plan podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Żydzi zaakceptowali ten plan, ale Arabowie – zarówno w Palestynie, jak i w całym regionie – zdecydowanie go odrzucili. W ich oczach był to akt niesprawiedliwości, ponieważ mimo że większość mieszkańców Palestyny stanowili Arabowie, znacząca część ziem została przydzielona Żydom. Kiedy w 1948 roku proklamowano niepodległość Izraela, wybuchła pierwsza wojna izraelsko-arabska. Armie Egiptu, Jordanii, Syrii, Libanu i Iraku zaatakowały nowo powstałe państwo, jednak Izrael zwyciężył, powiększając swoje terytorium.
Dla Arabów powstanie Izraela oznaczało „nakbę” (katastrofę), czyli wypędzenie setek tysięcy Palestyńczyków z ich domów i masowy exodus do krajów sąsiednich. Izrael, z drugiej strony, widział to wydarzenie jako realizację marzenia o bezpiecznym państwie dla Żydów. Ta różnica w postrzeganiu tych wydarzeń położyła fundament pod trwały konflikt.
3. Konflikty zbrojne i zajęcie terytoriów
Wojna w 1948 roku była jedynie pierwszym z kilku otwartych konfliktów między Izraelem a państwami arabskimi. Kolejnym istotnym momentem była wojna sześciodniowa w 1967 roku, podczas której Izrael zajął m.in. Wzgórza Golan (należące do Syrii), Zachodni Brzeg Jordanu (kontrolowany przez Jordanię) oraz Strefę Gazy i Synaj (zajmowane przez Egipt). Te terytoria, zwłaszcza Zachodni Brzeg i Wschodnia Jerozolima, mają ogromne znaczenie religijne i kulturowe dla zarówno Żydów, jak i Arabów, co dodatkowo skomplikowało sytuację. W wyniku tej wojny ponad 300 tysięcy Palestyńczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów.
Choć w 1979 roku Egipt podpisał z Izraelem porozumienie pokojowe (Camp David Accords), zwracając Synaj w zamian za uznanie Izraela, inne kraje arabskie oraz społeczność palestyńska pozostały w konflikcie z Izraelem, domagając się zwrotu zajętych ziem oraz utworzenia niezależnego państwa palestyńskiego.
4. Kwestia uchodźców palestyńskich
Kluczowym elementem sporu jest kwestia uchodźców palestyńskich. Po wojnie w 1948 roku setki tysięcy Palestyńczyków uciekło lub zostało wypędzonych z terytoriów, które znalazły się w granicach Izraela. Obecnie liczba uchodźców i ich potomków wynosi kilka milionów. Mieszkają oni głównie w krajach sąsiadujących z Izraelem, takich jak Jordania, Liban i Syria, gdzie często żyją w trudnych warunkach w obozach uchodźców.
Izrael stanowczo sprzeciwia się powrotowi tych uchodźców, obawiając się, że zmieniłoby to demograficzną równowagę na jego niekorzyść, natomiast Palestyńczycy oraz kraje arabskie uznają prawo uchodźców do powrotu za jeden z podstawowych warunków pokoju.
5. Religijne i kulturowe napięcia
Religia odgrywa istotną rolę w tym konflikcie. Dla Żydów Izrael, a zwłaszcza Jerozolima, to miejsce o głębokim znaczeniu duchowym, będące sercem ich religijnej i historycznej tożsamości. Z kolei dla muzułmanów Jerozolima to trzecie najświętsze miejsce po Mekce i Medynie. Obecność meczetu Al-Aksa na Wzgórzu Świątynnym (zwanym przez Żydów Haram al-Szarif) dodatkowo komplikuje sytuację. Zarówno Żydzi, jak i muzułmanie roszczą sobie prawo do tego miejsca, co prowadziło do licznych napięć, zamieszek i aktów przemocy.
6. Ruchy narodowo-wyzwoleńcze i terroryzm
Palestyńska walka o niepodległość przybrała różne formy, od dyplomacji po zbrojne powstania. Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) pod przewodnictwem Jasera Arafata od lat 60. XX wieku prowadziła zarówno działania dyplomatyczne, jak i zbrojne. Działania zbrojne, takie jak zamachy terrorystyczne skierowane przeciwko Izraelowi, a także izraelskie represje, zaostrzyły konflikt.
W latach 80. i 90. do głosu zaczęły dochodzić bardziej radykalne islamskie ruchy, takie jak Hamas, które sprzeciwiały się zarówno Izraelowi, jak i świeckiej OWP, dążąc do stworzenia państwa palestyńskiego opartego na prawie szariatu. Hamas, mający siedzibę w Strefie Gazy, wielokrotnie uczestniczył w zbrojnych starciach z Izraelem, co dodatkowo podsycało napięcia.
7. Międzynarodowe interwencje i wpływy mocarstw
Kwestia izraelsko-arabska jest również powiązana z globalnymi interesami wielkich mocarstw. W okresie zimnej wojny zarówno Związek Radziecki, jak i Stany Zjednoczone popierały różne strony konfliktu – USA stały się głównym sojusznikiem Izraela, podczas gdy ZSRR wspierał wiele państw arabskich. Stany Zjednoczone odgrywają kluczową rolę w izraelskiej polityce bezpieczeństwa, co niejednokrotnie budziło sprzeciw w świecie arabskim i islamskim.
Współcześnie zaangażowanie międzynarodowe, w tym rezolucje ONZ oraz inicjatywy pokojowe, takie jak proces z Oslo w latach 90., miały na celu znalezienie rozwiązania konfliktu, jednak brak wzajemnego zaufania oraz różnice w celach politycznych sprawiają, że trwały pokój wydaje się nadal odległy.
Podsumowanie
Napięte stosunki między Izraelem a światem arabskim wynikają z wielu złożonych i wzajemnie powiązanych czynników – historycznych, politycznych, religijnych i społecznych. Główne kwestie, takie jak konflikt o terytorium, status Jerozolimy, prawo do powrotu uchodźców i tożsamość narodowa stały się przyczynami konfliktu, który wydaje się być wręcz niemożliwym do zakończenia. Eskalacja konfliktu po obu stronach oraz narastająca wrogość pomiędzy Izraelitami a Arabami utrudnia prowadzenie rokowań pokojowych.
dr Mariusz Gwardecki