Potas - funkcje, niedobór i nadmiar

 


Potas (łac. kalium) to jeden z najważniejszych pierwiastków niezbędnych do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Jest  m.in. istotnym elementem gospodarki wodno-elektrolitowej. Niedobór potasu określany jest jako hipokaliemia; niewielki jej wymiar nie daje żadnych objawów, poważne niedobory potasu stanowią stan zagrażający zdrowiu i żuciu. Jakie są przyczyny niedoborów potasu? Jakie są jego skutki i objawy? Jak się leczy hipokaliemię?

Funkcje potasu w organizmie

Potas występuje w organizmie w postaci jonów. Bierze czynny udział regulacji ciśnienia osmotycznego komórek, aktywuje wiele enzymów i jest odpowiedzialny za proces metabolizacji białek i węglowodanów. Prawidłowy poziom potasu zapewnia organizmowi optymalne funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego, wpływa na wartość pH krwi oraz na nerkowe wydalanie wody. Odpowiada za prawidłowe przekazywanie impulsów nerwowych - ma istotne znaczenie dla poprawnego funkcjonowania mózgu.

Przyczyny niedoborów potasu

Prawidłowy poziom potasu we krwi waha się od 3,5 do 5,5 mmol/L. Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi dla dorosłej osoby 2000-3000 mg. Niektóre badania medyczne wskazują jednak, że niedobór występuje już przy stężeniu poniżej 3,8 mmol/L. W przypadku potasu jest wiele mechanizmów, które prowadzą do powstania niedoborów:

  • najczęstszą przyczyną wystąpienia niedoborów potasu jest jego utrata. Do tej sytuacji dochodzi na skutek utraty znacznej ilości wody z naszego ciała, np. na skutek biegunki, wymiotów, zatrucia pokarmowego, infekcji przewodu pokarmowego. W tym przypadku objawy hipokaliemii pojawiają się po kilku tygodniach trwania innych dolegliwości. Szczególną uwagę należy zwrócić na dzieci, u których szybciej niż u dorosłych dochodzi do zaburzeń gospodarki elektrolitowej ; objawy są również bardziej nasilone;
  • kolejną przyczyną hipokaliemii jest stosowanie niektórych leków wypłukujących potas organizmu. Należą do nich przede wszystkim diuretyki pętlowe i tiazydowe - stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, marskości wątroby, zaburzeń czynności nerek. Wspomniane substancje doprowadzają do usuwania wody wraz z moczem, co sprzyja utracie makroelementów. Kolejną grupą leków mogących prowadzić do powstania niedoboru potasu są leki przeczyszczające. Do hipokaliemii przyczynić się mogą także leki stosowane w chorobach układu oddechowego, antybiotyki, leki przeciw cukrzycy, w tym insulina przyjmowana podskórnie, leki przeciwko astmie oskrzelowej, leki w terapii nowotworowej oraz stosowane w zakażeniach grzybiczych.
  • działanie uboczne w postaci niedoborów potasu mogą wywołać niektóre zioła chińskie. Stosowanie preparatów ziołowych bez odpowiedniej wiedzy i dokładnej znajomości składu może wywołać nie tylko zaburzenia elektrolitowe ale także uszkodzenie nerek i wątroby.

Rzadszymi przyczynami powstania hipokaliemii są:

  • jadłowstręt psychiczny;
  • niedożywienie;
  • zespół ponownego odżywienia;
  • wrodzony przyrost nadnerczy;
  • niektóre nowotwory;
  • ostre białaczki;
  • rozległe oparzenia;
  • przetoki przewodu pokarmowego;
  • nadmierne pocenie się;
  • zespół Cushinga;

Objawy i skutki hipokaliemii

Nieznaczne niedobory potasu właściwie nie dają żadnych objawów. Przy bardziej znaczących niedoborach występują objawy, które w głównej mierze zależą od organizmu pacjenta oraz stopnia niedoboru i czasu jego trwania:

  • wielomocz;
  • wzmożone pragnienie;
  • osłabienie mięśni;
  • obniżona pobudliwość mięśniowo-nerwowa prowadząca do porażenie mięśni gładkich;
  • porażenie mięsi pęcherza moczowego co prowadzi do zatrzymania moczu;
  • mięśniówka jelita wywołująca zaparcia. W ciężkim przypadku może dojść do niedrożności porażennej jelit;
  • objawy neurologiczne: osłabienie odruchów ścięgnistych, całkowite ich zniesienie;
  • bolesne skurcze mięśni oraz parastezje (mrowienie, drętwienie) nóg i rąk;
  • wymioty i nudności.

Poważnym i niebezpiecznym skutkiem hipokaliemii są zaburzenia rytmu serca - pobudzenia dodatkowe lub częstoskurcze nadkomorowe odczuwalne są przez pacjenta jako "kołatania serca". Wystąpić mogą również tzw. bloki serca - stany, w których czas pomiędzy kolejnymi skurczami ulega niebezpiecznemu wydłużeniu. Najpoważniejszym skutkiem hipokaliemii związanym z sercem jest migotanie komór - szybka oraz nieskoordynowana ich praca całkowicie upośledza wyrzut krwi z serca do aorty co uniemożliwia prawidłowe rozprowadzenie jej po organizmie.

Do śmierci pacjenta w wyniku hipokaliemii może dojść także na skutek rabdomiolizy - rozpadu tkanki mięśniowej, która prowadzi do ostrej niewydolności nerek. Jest to na szczęście stan, który wcześnie wykryty jest całkowicie odwracalny.

Warto wspomnieć, że nadmiar potasu (hiperkaliemia) również jest stanem groźnym dla zdrowia. Powoduje znaczne osłabienie organizmu, zaburzenia świadomości i czucia, porażenie mięśni szkieletowych, spowalnia tętno, zaburza rytm serca, blokuje proces wydalania nadmiaru potasu. Na szczęście - dostarczenie organizmowi zbyt dużej ilości potasu w pożywieniu nie jest możliwe. Najczęściej dochodzi do tego stanu na skutek przyjmowania suplementów diety (bez konsultacji z lekarzem). Jest to także następstwo niektórych chorób nerek i trzustki a także  wrzodów żołądka.

Dieta

Potas jest piersiątkiem niezbędnym dla naszego zdrowia. Warto zadbać dostarczanie go organizmowi w wystarczających ilościach. Najwięcej potasu zawierają: kakao, morale suszone, fasola biała i nasiona suche, koncentrat pomidorowy, pestki dyni, orzechy arachidowe i włoskie, natka pietruszki, czekolada mleczna i gorzka, kasza gryczana, ziemniaki, brokuły, mięso z piersi kurczaka, wołowina, dorsz, buraki, wieprzowina banan, ketchup, seler, pomidor, chleb żytni, kapusta.

Diagnostyka Leczenie

Najważniejszym elementem diagnostyki w hipokaliemii jest oznaczenie stężenia jonów potasu w surowicy krwi. Jednocześnie lekarz zwykle zbiera wywiad w zakresie możliwych przyczyn wystąpienia niedoboru potasu - stosowania leków i zaburzeń endokrynologicznych.

Leczenie w pierwszej kolejności opiera się o usunięcie przyczyny hipokaliemii, później następuje wyrównanie jego poziomu oraz bardzo często - leczenie pozostałych zaburzeń wodno-elektrolitowych takich jak kwasica metaboliczna.

Lekkie niedobory potasu leczy się poprzez wdrożenie diety bogatej w potas (m.in. banany i soki owocowe), w razie konieczności zaleca się również suplementację doustną (zwykle pod postacią chlorku potasu). Leczenie poważnej hipokaliemii z ciężkimi objawami odbywa się w szpitalu, poziom potasu i inne zaburzenia elektrolitowe wyrównywane są pozajelitowo - najczęściej poprzez odpowiednio dobrane kroplówki. 

Ciekawostka: Cola a niedobór potasu

Badania medyczne przeprowadzone w 2009 roku na University of Ioaninna w Grecji dowiodły, że przewlekłe spożycie dużych ilości Coli (2-3 litry dziennie) może doprowadzić do hipokaliemii, a w dłuższym okresie nawet do związanej z nią miopatii (rzadka i poważna choroba mięśni związana z ich znacznym osłabieniem, także zanikiem). Przyczyną utraty potasu na skutek spożycia coli jest kofeina oraz glukoza i fruktoza.

MG

Źródła:

  • medonet.pl
  • medme.pl
  • medicover.pl
  • diag.pl
  • portal.abczdrowie.pl
  • doz.pl
  • wapteka.pl
  • mp.pl