 |
| Naziści na Marienplatz w Monachium w czasie puczu Źródło, Bundesarchiv, Bild 119-1486 / CC-BY-SA 3.0 |
8 listopada 1923 r. Adolf Hitler wszedł do piwiarni w Monachium i strzelił z pistoletu w sufit, co było pierwszym krokiem w planowanym przez niego obaleniu demokratycznego rządu Niemiec. Próba zamachu stanu, znana jako pucz monachijski upadła niemal natychmiast - Hitlera aresztowano i uwięziono, kilku jego zwolenników zabito, a partia nazistowska została zdelegalizowana. Jednak zamach stanu zamiast zakończyć karierę Hitlera okazał się pomocą w realizacji jego perwersyjnych ambicji. Jak sam Hitler powiedział później: „Niepowodzenie puczu było prawdopodobnie największym szczęściem mojego życia”.
Niemcy po I wojnie światowej
Po I wojnie światowej Niemcy zmagały się z niedoborami żywności, gwałtownymi powstaniami z udziałem różnych frakcji politycznych i zranioną dumą narodową. Ponadto, jak podkreśla Benjamin Carter Hett, rofesor historii w Hunter College - "przy co najmniej 1,7 milionach zabitych niemieckich żołnierzy każda rodzina, zasadniczo, pogrążona jest w żałobie po bliskiej osobie”
 |
| Banknot o nominale pięć bilionów marek z 1 listopada 1923 |
Do 1923 r. hiperinflacja doprowadziła do załamania gospodarki. W krytycznym punkcie niemieckiej waluty 4,2 biliona marek niemieckich było warte jednego dolara amerykańskiego, co spowodowało, że kraj w dużej mierze powrócił do systemu barterowego i wyczerpał oszczędności klasy średniej. Co gorsza, Francuzi i Belgowie wysłali wojska, gdy Niemcy przestały wypłacać reparacje, jak nakazywał traktat wersalski. Niemcy znajdowały się więc w sytuacji krytycznej, wielkiego chaosu politycznego, gospodarczego i społecznego.
W tym chaotycznym otoczeniu na scenę polityczną wkroczył Adolf Hitler. Urodzony w Austrii przyszły dyktator, który porzucił szkołę średnią, niespełniony artysta, który służył w armii niemieckiej w I wojnie światowej, zanim dołączył do partii nazistowskiej. W 1921 r. przejął przywództwo partii i wygłaszał przemówienia w Monachium, gdzie ostro krytykował traktat wersalski i fałszywie obwiniał Żydów za klęskę Niemiec w wojnie. Miał przy tym wielki talent oratorski, potrafił przekonywać do swoich racji.
Początek spisku w piwiarni
Pod wpływem marszu Benito Mussoliniego na Rzym w 1922 r. Hitler wymyślił plan przejęcia władzy w Monachium, stolicy Bawarii, która wówczas była jak stwierdza prof. Hett - „prawdziwym siedliskiem marginalnej działalności politycznej”. Po osiągnięciu tego celu Hitler zamierzał zinfiltrować to, co nazwał „bezbożną Babel” w Berlinie, obalić Republikę Weimarską i przejąć władzę.
 |
Wnętrze piwiarni Bürgerbräukeller, 1923 Źródło: Bundesarchiv, Bild 146-1978-004-12A / Hoffmann, Heinrich / CC-BY-SA 3.0 |
Widząc, że plan się załamuje, Hitler i jego współspiskowcy rozpoczęli 9 listopada marsz na dużą skalę przez Monachium. Na ich drodze stanął oddział bawarskiej policji państwowej i wybuchła strzelanina, w wyniku której zginęło 15 ludzi Hitlera, czterech policjantów i jeden przypadkowy przechodzień. Hitler doznał zwichnięcia barku w walce wręcz, a nazista obok niego został postrzelony w klatkę piersiową, jednak przeżył.
Aresztowanie Hitlera
Po nieudanym puczu Hitler ukrywał się przez dwa dni, do momentu, w którym policja go wytropiła i zawiozła do więzienia Landsberg na zachód od Monachium. Początkowo przyszły führer był przygnębiony, a nawet przestał jeść. Władze niemieckie zakazały działalności partii nazistowskiej, zamknęły jej gazetę i aresztowały znaczną część jej przywódców. Dla wielu Hitler wydawał się wyczerpaną siłą. Jak oświadczył ówczesny New York Times - „Pucz monachijski definitywnie eliminuje Hitlera i jego narodowosocjalistycznych zwolenników”.Hitler jednak zdał sobie później sprawę, że pobyt w więzieniu miał swoje zalety. Po pierwsze, skłonił go do zmiany taktyki. Jak stwierdził Peter Black (były starszy historyk w US Holocaust Memorial Museum , który pomagał w procesach przeciwko nazistowskim zbrodniarzom wojennym) - „Dowiedział się, że nie można ufać nikomu spoza swojej partii [...] pucz monachijski udowodnił Hitlerowi, że reżimu nie da się obalić bezpośrednim atakiem, że trzeba go osłabić od wewnątrz”. Od tej pory Hitler będzie dążył do władzy głównie poprzez proces demokratyczny, a nie poprzez gwałtowną rewolucję.
Nieudany pucz i późniejszy proces, w którym Hitler i jego dziewięciu współpracowników zostało oskarżonych o zdradę stanu, również zyskały duże zainteresowanie mediów i wyniosły go do rangi postaci narodowej. Hitler wygłaszał długie przemówienia sądowe, przedstawiając się jako zbawca i patriota, który chciał tylko tego, co najlepsze dla Niemiec. Jak pisze Black - "Kiedy Hitler nie przemawia do nazistowskiej publiczności, bredzi o niemieckich żalach nacjonalistycznych, z którymi wielu w Niemczech, nawet Żydzi mogli się utożsamić”.
Hitler pisze „Mein Kampf”
Ostatecznie Hitler został skazany na pięć lat więzienia, z możliwością ubiegania się o zwolnienie warunkowe po zaledwie sześciu miesiącach. Ponadto sąd odmówił deportacji do Austrii, gdzie nadal był obywatelem, sąd argumentował decyzję wskazując, że Hitler służył w armii niemieckiej i czuł się Niemcem. Jak podkreśla Hett - „To ogólnie śmiesznie lekka kara [...] Deportacja Hitlera w tamtym czasie mogła naprawdę zmienić historię”.
 |
| Twierdza w Landsbergu - Festung Torgebäude - na starej pocztówce z 1941 roku. |
Hitler osadzony w więzieniu Landsberg zaczął pisać pierwszy tom Mein Kampf, jego wypełniony pseudonauką manifest zapowiadający późniejsze masowe mordy na Żydach i inwazję na Europę Wschodnią. Hitler później powiedział, że bez jego uwięzienia Mein Kampf by nie istniało.
 |
| Cela więzienna Adolfa Hitlera. |
Po procesie w Landsbergu w życiu Hitlera pojawił się strumień gości, a pokój Hitlera wypełnił się pocztą i prezentami w postaci kwiatów i słodyczy. Pozwolono mu nosić własne ubrania, siedzieć w wygodnym wiklinowym fotelu, a nawet pościelono mu łóżko. Dziennikarz Peter Ross Range w swojej książce z 1924 roku nazwał to „najprzyjemniejszym pobytem w więzieniu, jaki skazaniec mógł odbyć w Bawarii”.
Hitler powraca na scenę polityczną
W grudniu 1924 r. Hitler został zwolniony po zaledwie roku spędzonym za kratkami. Wyszedł pewny siebie, przekonany o własnej wielkości, znacznie lepiej znany w całych Niemczech i na progu stania się autorem, z utrwalonym światopoglądem i nowym planem przejęcia władzy. Po powrocie do Monachium wygłosił swoje pierwsze przemówienie po wyjściu z więzienia w piwiarni Bürgerbräukeller, miejscu , w którym rozpoczął się pucz, gdzie ogłosił się najwyższym przywódcą odtworzonej partii nazistowskiej.
Naziści nadal zdobywali tylko niewielką część poparcia społecznego, jednak szybko zyskiwali poparcie. Nigdy nie zdobyli bezwzględnej większości, osiągając szczyt 37 procent głosów w wyborach parlamentarnych w lipcu 1932 r. Ale Hitler mimo to został kanclerzem w styczniu 1933 r. w dużej mierze dzięki lewicowym walkom wewnętrznym i konserwatywnym pomocnikom establishmentu, którzy myśleli, że mogą kontrolować go w rządzie koalicyjnym. Jak pisze Hett - "Ci konserwatyści całkowicie nie doceniali Hitlera, nie rozumieli, jak był bezwzględny i przebiegły [...] bardzo szybko się z nimi rozprawił”. W ciągu 12 lat rządów Hitlera zginęły dziesiątki milionów ludzi, w tym około 6 milionów Żydów, którzy zginęli w Holokauście .
dr Mariusz Gwardecki
Bibliografia
- B. Carter Hett, The Death of Democracy: Hitler's Rise to Power and the Downfall of the Weimar Republic, Leicester 2019.
- R. Hanser, Putsch!New York, 1970, New York 1970.
- S. Żulewski, Hitler: korzenie zła, rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech 1918-1923, Warszawa 2023