Biblijna historia 10 plag egipskich stanowi fundament pochodzenia święta Paschy, które upamiętnia wyzwolenie Izraelitów z niewoli w starożytnym Egipcie. Jak opisano w Księdze Wyjścia, plagi były serią apokaliptycznych nieszczęść, które spadły na starożytny Egipt jako boska kara za odmowę uwolnienia Izraelitów z niewoli przez bliżej nieokreślonego faraona (władcy Egiptu).
Należy podkreślić, że istnieje niewiele dowodów archeologicznych i historycznych potwierdzających biblijne relacje o plagach, istnieniu Mojżesza i masowym exodusie Izraelitów. Badacze wysuwają jednak teorię, że reakcja łańcuchowa zjawisk naturalnych może wyjaśnić pozornie nadprzyrodzone katastrofy opisane w Biblii. Jak donosi badanie z 2008 r. opublikowane w czasopiśmie Yale Journal of Biology and Medicine - „Z historycznego punktu widzenia pierwsze dziewięć plag przypomina zjawiska naturalne dobrze znane na Bliskim Wschodzie, z wyjątkiem ich dynamiczności i szybkiej kolejności następowania po sobie".
Plagi według biblijnego opisu Księgi Wyjścia miały mieć miejsce w następującej kolejności:
- Zamianę wody w krew:
"[...] Mojżesz i Aaron uczynili tak, jak nakazał Pan. Aaron podniósł laskę i uderzył nią wody Nilu na oczach faraona i sług jego. Woda Nilu zamieniła się w krew. Ryby rzeki wyginęły, a Nil zaczął wydawać przykrą woń, tak że Egipcjanie nie mogli pić wody z Nilu. Krew była w całym kraju egipskim [...]" [1] - Plaga żab:
"[...] Aaron wyciągnął rękę swoją na wody Egiptu, wyszły żaby, i pokryły ziemię egipską. [...]" [2] - Plaga komarów:
"[...] I rzekł Pan do Mojżesza: «Powiedz Aaronowi: Wyciągnij laskę swoją i uderz proch ziemi, aby zamienił się w komary1 na całej ziemi egipskiej». I uczynili tak: Aaron wyciągnął rękę swoją i laskę i uderzył proch ziemi. Komary pokryły ziemię i bydło, cały proch ziemi w kraju egipskim zamienił się w komary. Lecz to samo starali się uczynić czarownicy dzięki swej wiedzy tajemnej, by sprowadzić komary, ale tego nie potrafili. Przyszły komary na ziemię i na zwierzęta. Wówczas rzekli czarownicy do faraona: «Palec to Boży», ale serce faraona pozostało uparte i nie usłuchał ich, co też Pan zapowiedział. [...]" [3] - Plaga much:
"[...] Lecz oddzielę w tym dniu ziemię Goszen, którą zamieszkuje mój lud, a nie będzie much, abyś wiedział, że Ja, Pan, rządzę w całym kraju. I uczynię przedział między ludem moim a ludem twoim. Jutro ukaże się ten znak». I uczynił tak Pan, i sprowadził mnóstwo much do domu faraona, do domów sług jego i na całą ziemię egipską. Kraj został zniszczony przez muchy.[...]" [4] - Zaraza wśród bydła:
"[...] Oto ręka Pana porazi bydło twoje na polu, konie, osły, wielbłądy, woły i owce, i będzie bardzo wielka zaraza. Lecz Pan oddzieli bydło Izraelitów od bydła Egipcjan. Z izraelskiego nic nie zginie». [...]" [5] - Wrzody i pryszcze (choroba):
"[...] Rzekł Pan do Mojżesza i Aarona: «Weźcie pełnymi garściami sadzy z pieca i Mojżesz niech rzuci ją ku niebu na oczach faraona, a pył będzie się unosił nad całym krajem egipskim i sprawi u człowieka i u bydła w całej ziemi egipskiej wrzody i pryszcze». Wzięli więc sadzy z pieca i stanęli przed faraonem, a Mojżesz rzucił ją ku niebu i powstały wrzody i pryszcze na ludziach i zwierzętach. [...]" [6] - Grad i błyskawice:
"[...] I wyciągnął Mojżesz laskę swoją do nieba, a Pan zesłał grzmot i grad i spadł ogień na ziemię. Pan spuścił również grad na ziemię egipską. I powstał grad i błyskawice z gradem na przemian tak ogromne, że nie było takich na całej ziemi egipskiej od czasu, gdy [Egipt] stał się narodem. I spadł grad na całą ziemię egipską, na wszystko, co było na polu. Grad zniszczył ludzi, zwierzęta i wszelką trawę polną oraz złamał każde drzewo na polu. Tylko w ziemi Goszen, gdzie byli Izraelici, nie było gradu. [...]" [7] - Plaga szarańczy:
"[...] Rzekł Pan do Mojżesza: «Wyciągnij rękę nad ziemię egipską, aby ściągnęła szarańcza do ziemi egipskiej i pożarła wszelką roślinę ziemi, wszystko, co pozostało po gradzie». I wyciągnął Mojżesz laskę swoją nad ziemię egipską, a Pan sprowadził wiatr wschodni, który wiał przez cały dzień i całą noc. Rano wiatr wschodni przyniósł szarańczę. Szarańcza przyleciała na całą ziemię egipską i opuściła się na cały kraj egipski tak licznie, że tyle szarańczy nie było dotąd ani nie będzie nigdy. I pokryła powierzchnię całej ziemi. I ciemną stała się ziemia od szarańczy w takiej ilości. [Szarańcza] pożarła wszelką trawę ziemi i wszelki owoc z drzewa, który pozostał po gradzie, i nie pozostało nic zielonego na drzewach i nic z roślinności polnej w całej ziemi egipskiej. [...]" [8] - Ciemność:
"[...] Wyciągnął Mojżesz rękę do nieba i nastała ciemność gęsta w całej ziemi egipskiej przez trzy dni. Jeden drugiego nie widział i nikt nie mógł wstać z miejsca swego przez trzy dni. Ale Izraelici wszyscy mieli światło w swoich mieszkaniach. [...]" [9] - Śmierć pierworodnych:
"[...] O północy Pan pozabijał wszystko pierworodne Egiptu: od pierworodnego syna faraona, który siedzi na swym tronie, aż do pierworodnego tego, który był zamknięty w więzieniu, a także wszelkie pierworodne z bydła.[...]" [10]
Susza, która mogła spowodować plagi
Wykopaliska archeologiczne wskazują, że starożytna stolica Egiptu, Pi-Ramzes, została nagle opuszczona za panowania faraona Ramzesa II (pomiędzy 1279 a 1213 r. p.n.e.). Niektórzy badacze uważają, że to właśnie Ramzes II został przedstawiony w Księdze Wyjścia.
Badania stalagmitów w jaskiniach egipskich wykazały, że czas ten pokrywa się z okresem przedłużającej się suszy. Założyciel i prezes wykonawczy AccuWeather, dr Joel N. Myers, autor książki Invisible Iceberg: When Climate and Weather Shaped History, twierdzi, że przedłużająca się susza mogła wywołać efekt domina katastrof naturalnych, takich jak te opisane w Biblii - „Kiedy występuje susza i fala upałów, wszystko się zmienia [...] Kiedy klimat się zmienia, następuje seria zakłóceń, które się wzajemnie napędzają”.
Zakwit glonów mógł pozbawić Nil tlenu, wyzwalając serię reakcji odpowiadających pięciu kolejnym plagom żab, komarów, much, zarazy zwierząt gospodarskich i czyraków u zwierząt i ludzi. Pozbawione tlenu i ryb żaby uciekłyby ze swojego naturalnego środowiska i opanowałyby egipskie domy, gdzie umierały.
Wyginięcie ich naturalnych drapieżników spowodowałoby rozrost populacji owadów. Badanie z 1996 r. przeprowadzone przez Curtisa Malloya i epidemiologa Johna Marra wysunęło teorię, że komary opisane w Biblii to w rzeczywistości culicoides- owady, których larwy żywią się rozkładającymi się zwierzętami, takimi jak ryby i żaby; wiadomo, że przenoszą one śmiertelne zakażenia na bydło, konie i owce.
Ponieważ culicoides nie potrafią dobrze latać, mogły nie dotrzeć do izraelskiej ziemi Goszen, pozostawiając Hebrajczyków nietkniętymi. Malloy i Marr przypuszczali, że skażone mięso i muchy mogły rozprzestrzenić nosaciznę- wysoce zaraźliwą chorobę bakteryjną, która powoduje wrzody u ludzi i zwierząt.
Myers twierdzi, że susza może być również związana z ósmą plagą – szarańczą. Zmuszone do przejścia na kilka ocalałych od suszy obszarów roślinnych, przeludnione szarańcze mogły rozmnażać się w szybkim tempie; kiedy powróciły deszcze powstałe roje pożarłyby egipskie uprawy. Jak twierdzi Myers - „Widzieliśmy podobne udokumentowane przykłady na Bliskim Wschodzie, Stany Zjednoczone w XIX wieku również przekonały się, jakie szkody może wyrządzić szarańcza [...] rój szarańczy o powierzchni jednego kilometra kwadratowego może zjeść dziennie tyle samo pożywienia, co 35 000 osób. [...]"
Teoria wybuchu wulkanu
Podczas gdy zwolennicy teorii suszy łączą siódmą i dziewiątą plagę — burze. gradobicia i dni ciemności — z niezwiązaną z nimi burzą piaskową, niektórzy naukowcy uważają, że mogły być one spowodowane wybuchem wulkanu na greckiej wyspie Santorini. Chociaż wybuch nastąpił ponad 500 mil dalej, pumeks z Santorini został znaleziony w pobliżu miejsca Pi-Ramzesa.
Szacuje się, że wybuch na Santorini nastąpił około 1620 r. p.n.e., około 400 lat przed rządami Ramzesa II. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że biblijna relacja o plagach, spisana setki lat po opisywanych wydarzeniach i niemająca być zapisem historycznym, mogła łączyć różne klęski żywiołowe trwające stulecia.
Ostatnia plaga
Dziesiąta i ostatnia plaga w Księdze Wyjścia to śmierć pierworodnych synów Egiptu. Myers teoretyzuje, że wywołany szarańczą głód mógł skłonić Egipcjan do poświęcenia swoich pierworodnych w desperackiej próbie udobruchania bogów.
Inna teoria głosi, że seria plag zniszczyła zbiory i umożliwiła zabójczej pleśni zatrucie zapasów zboża. W społeczeństwie egipskim pierworodni synowie mieliby pierwszą okazję do jedzenia — i byliby pierwszymi, którzy padliby ofiarą zanieczyszczonych warstw wierzchnich przechowywanych w spichlerzach.
Według Biblii faraon przyznał Izraelitom wolność po tym, jak dziesiąta plaga pochłonęła życie jego pierworodnego syna. Kiedy faraon zmienił zdanie i rozkazał swojej armii ruszyć w pościg, Izraelici dokonali cudownej ucieczki, gdy Mojżesz rozstąpił Morze Czerwone.
Badacze teoretyzują, że Izraelici nie przekroczyli obecnego Morza Czerwonego, ale szereg płytkich jezior znanych jako „Morze Trzcin”, które kiedyś istniały w miejscu, w którym obecnie znajduje się Kanał Sueski. Podczas gdy susza mogła wysuszyć bagna i umożliwić Izraelitom przejście, inna teoria głosi, że silne wiatry o prędkości ponad 60 mil na godzinę mogły pchać wodę z jeziora i tworzyć tymczasowy most lądowy, który można było przekroczyć pieszo, ale został zamknięty, gdy przybyły rydwany faraona. Jak twierdzi Myers - „Prawdopodobieństwo jest niewielkie, ale wyobrażam sobie, że był jakiś rodzaj wiatru, który spowodował seichę [falę stojącą] występującą w jeziorach [...] Może nie było to tak dramatyczne, jak w filmie Dziesięć przykazań, ale wpływ pogody mógł spowodować niemalże rozstąpienie wód, a następnie zamknięcie”.
dr Mariusz Gwardecki
Przypisy
1. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 7, 20–21.
2. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 8, 2.
3. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 8, 12-15.
4. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 8, 18–20.
5. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 9, 3–4.
6. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 9, 8–10.
7. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 9, 23–26.
8. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 10, 12–15.
9. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 10, 22–23.
10. Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia 12, 29.
Pozostałe źródła:
history.com