Starożytny Egipt jest prawdopodobnie najbardziej znany z piramid, mumii i hieroglifów. Jednak to egipscy lekarze mogli mieć najbardziej trwały wpływ na dzieje ludzkości. Od chirurgii i stomatologii po protetykę i położnictwo, starożytni Egipcjanie dokonali licznych postępów medycznych w ciągu swojej około 3000-letniej cywilizacji. Podjęli nawet prymitywne próby leczenia raka. Dzięki kilku zachowanym papirusom medycznym, a także rzeźbom w świątyniach i grobowcach oraz naukowym badaniom szczątków ludzkich, badacze mogli dowiedzieć się wiele na temat praktyk medycznych w starożytnym Egipcie. Egipcjanie poważnie traktowali medycynę, nazywając ją „sztuką konieczną”, zakładali centra nauki medycznej, a lekarzami mogli być zarówno mężczyźni, jak i kobiety.
Egipt słynął na całym świecie ze swoich lekarzy
Pierwsza wzmianka o lekarzach w źródłach pochodzi ze Starego Państwa Egiptu, epoki, w której zbudowano Wielkie Piramidy w Gizie . Około 25 wieku p.n.e. lekarz najwyraźniej wyleczył faraona z dolegliwości w nosie. Jeszcze wcześniej, Imhotep , który był także architektem, kapłanem i doradcą politycznym, zyskał taką sławę jako lekarz - ostatecznie został ubóstwiony jako bóg medycyny.
Egipskim lekarzom dzięki ich kompetencjom udało się zyskać reputację tak wielką, że rzekomo poszukiwali ich przywódcy z Persji i innych krajów. W „Odysei” grecki poeta Homer napisał, że Egipcjanie „są bardziej biegli w medycynie niż ktokolwiek inny”.
Podobnie jak dzisiaj, niektórzy starożytni egipscy lekarze pełnili funkcję specjalistów. „Każdy lekarz jest uzdrowicielem tylko jednej choroby” – pisał grecki historyk Herodot . „W całym kraju jest pełno lekarzy, niektórzy od oczu, niektórzy od zębów, niektórzy od brzucha i niektórzy od ukrytych chorób”. Byli nawet proktolodzy, których dosłowne określenie można przetłumaczyć jako „pasterz odbytu ”. Jak twierdzi Edgard Camarós, paleopatolog z Uniwersytetu w Santiago de Compostela w Hiszpanii -„Mówimy o społeczeństwie, które w tamtym czasie dysponowało najbardziej zaawansowaną medycyną, jaka kiedykolwiek istniała”
Nawet najsłabsi członkowie społeczeństwa, nie tylko bogaci i wpływowi, otrzymali pewien poziom opieki. Rosalie David, emerytowana profesor egiptologii na Uniwersytecie w Manchesterze w Anglii i współautorka książki Medicine and Healing Practices in Ancient Egypt przekonuje, że „Egipcjanie bardzo troszczyli się o osoby z deformacjami i niepełnosprawnościami. Nie traktowali ich jak wyrzutków [...] To kolejna duża różnica między Egiptem a resztą otaczającego świata”.
Próby leczenia raka
Medyczne papirusy i różne ryciny przedstawiają starożytnych egipskich lekarzy operujących pacjentów, używających skalpeli, kleszczy, nożyczek i innych narzędzi, które są nadal używane. Istnieją dowody na to, że Egipcjanie wykonywali operacje jamy ustnej i amputacje, a także że rozcinali wrzody i ropnie, aby odsączyć z nich ropę.
W tamtych czasach (i w pewnym stopniu również dzisiaj) rak był nieuleczalny. Egipcjanie byli tego świadomi, w tzw. Papirusie Edwina Smitha opisano przypadek raka piersi, na który nie było lekarstwa. Jednak powaga choroby nie powstrzymała ich przed próbą znalezienia go, co potwierdzają wyniki badań opublikowane 29 maja 2024 r. w czasopiśmie Frontiers in Medicine.
 |
| Egipskie narzędzia medyczne |
W ramach badania główny autor Camarós i jego zespół poddali mikroskopowej analizie ponad 4000-letnią czaszkę pochodzącą ze Starego Państwa Egiptu. Czaszka, należąca do mężczyzny po trzydziestce, wykazywała oznaki raka nosogardła (rodzaj raka głowy i szyi), o którym naukowcy już wiedzieli. Jednak byli zszokowani, gdy odkryli ślady nacięć, prawdopodobnie wykonane metalowym narzędziem, wokół trzech z wielu wtórnych guzów czaszki.
Camarós uważa, że musiała to być najwcześniejsza znana próba leczenia raka lub sekcja zwłok w celu lepszego zrozumienia choroby. Tak czy inaczej, jak twierdzi Camarós - „nie może to być nic innego, jak tylko interwencja chirurgiczna o charakterze medycznym”, którą nazywa „kamieniem milowym w historii medycyny”.
Dodaje również, że chociaż mamy tendencję do myślenia o raku jako o chorobie współczesnej, w rzeczywistości istniał on na długo przed istnieniem człowieka -„Był z nami od samego początku”
Camarós i jego zespół zbadali również drugą czaszkę, kobiety w wieku ponad 50 lat, która żyła w okresie późnym starożytnego Egiptu, około 2370 do 2690 lat temu. Ta kobieta również zachorowała na raka i jak twierdzi Camarós prawdopodobnie zmarła z jego powodu.. Jednak wcześniej doznała złamań czaszki, prawdopodobnie w wyniku gwałtownego ataku, które egipscy lekarze, jak wynika z badania, najwyraźniej skutecznie wyleczyli.
Protetyka i stomatologia
Egipcjanie radzili sobie w leczeniu złamanych kości, unieruchamiając je w owiniętych w płótno szynach wykonanych z trzciny lub drewna. Wiedzieli ponadto, jak leczyć zwichnięcia, jak kauteryzować, zszywać i bandażować rany oraz jak utrzymywać je w czystości. Co podkreśla Camarós - „Wiedzieli, że rany należy przemyć i nie narażać ich na brud”
Egipcjanie zbudowali również najstarsze znane na świecie urządzenia protetyczne, w tym 3000-letni sztuczny palec u nogi wykonany z drewna i skóry, który prawdopodobnie pełnił funkcję praktyczną, a nie wyłącznie estetyczną. Jak twierdzi Camarós - "Jeśli nie masz palca u nogi, nie masz stabilności podczas chodzenia"
Jeśli chodzi o pielęgnację jamy ustnej, Egipcjanie opracowali pasty do zębów na bazie skorupek jaj, natronu i pumeksu, a także używali gałązek do czyszczenia zębów i płynów do płukania ust. Jednak dokładny poziom ich wiedzy specjalistycznej jest przedmiotem dyskusji , a niektórzy uczeni twierdzą, że brakowało im wykwalifikowanych zawodowych dentystów. Prof. Rosalie David twierdzi, że "Mieli poważne problemy z zębami [...] zęby faraonów są tak samo zniszczone, jak zęby zwykłych ludzi"
Środki antykoncepcyjne i testy ciążowe
Choć metody te z pewnością nie były tak skuteczne jak dzisiejsze, starożytne Egipcjanki jako środek antykoncepcyjny wprowadzały do pochwy krokodyle odchody zmieszane ze zmielonymi liśćmi akacji i miodem lub kwaśnym mlekiem. Papirusy medyczne opisują także metody aborcji i wywoływania porodu, a także test ciążowy polegający na oddawaniu moczu na jęczmień i płaskurę (rodzaj pszenicy).
Ponadto starożytni Egipcjanie korzystali z szeregu roślin, minerałów i produktów zwierzęcych do leczenia wszystkiego: od oparzeń, przez bóle głowy, gorączkę, wrzody i ukąszenia owadów. Opracowali nawet maść przeciwzmarszczkową.
Prof. Rosalie David podkreśla, że te farmaceutyki były w dużej mierze skuteczne, nawet według współczesnych standardów, i że były przygotowywane w taki sam sposób, w jaki są przygotowywane dzisiaj - „Posiadają zasadę składnika aktywnego [...] zawierają również składnik pomocniczy, który może dodawać smaku- sprawiać, że przyjmowanie leku jest przyjemne. Trzecim elementem jest nośnik, który dostarcza lek osobie. Mogły to być pigułki, płyny, rzeczy, które wcierano w skórę lub inhalatory”.
Nie wszystko, co robili starożytni Egipcjanie, znalazłoby odzwierciedlenie w szpitalu XXI wieku. Część egipskich lekarzy była również kapłanami - włączali magiczne zaklęcia i obrzędy religijne do swoich metod leczenia. Wierzono. że choroby powodują siły nadprzyrodzone, nie rozumiano funkcji każdego organu, zakładając na przykład, że serce kontroluje emocje.
Jednak, jak wyjaśnia Camarós, egipskie pragmatyczne, oparte na dowodach podejście do identyfikacji objawów, stawiania diagnozy i przepisywania leczenia stanowi „rdzeń współczesnej medycyny”. Camarós twierdzi także, że zamiast składać przysięgę Hipokratesa , lekarze powinni może składać „przysięgę imhotepijską” na cześć egipskiego uczonego medycyny, który żył ponad 2000 lat przed Hipokratesem.
dr Mariusz Gwardecki
Źródło:
history.com