Wapń - funkcje, niedobór i nadmiar

Wapń (łac. Calcium) jest bardzo ważnym składnikiem diety człowieka - zwłaszcza dla dzieci. Jest głównym budulcem układu kostnego oraz zębów. Niedobór żelaza u dzieci może wywołać zaburzenia ich wzrostu, u osób dorosłych może przyczynić się do nadmiernej łamliwości kości. Jakie są przyczyny niedoboru wapnia? Gdzie szukać go w diecie? Jak przeciwdziałać niedoborom?

Funkcje wapnia w organizmie

Wapń jest szczególnie istotny dla dzieci - obok witaminy D jest kluczowym składnikiem zapewniającym prawidłowy wzrost oraz mocne kości i zęby. Najnowsze badania naukowe wykazały, że aż 42% dzieci po pierwszym roku życia ma niedobory wapnia dostarczanego w diecie. Tymczasem już pierwszym roku życia zapotrzebowanie na wapń jest bardzo wysokie - przeliczając na kilogram masy ciała - aż 4krotnie wyższe niż u dorosłych. Wapń to jednak nie tylko układ kostny - wpływa na prawidłową krzepliwość krwi, odprężone nerwy, zdrowy sen, sprawne mięśnie i pogodny nastrój. Aktywizuje niektóre enzymy i wpływa na regulację wydzielania i uwalniania hormonów do krwioobiegu. Jest niezbędny do prawidłowej pracy układu naczyniowego oraz serca.

Przyczyny niedoboru

Główną przyczyną niskiego poziomu wapnia jest niewystarczające dostarczanie go do organizmu. Problemem jest zazwyczaj dieta uboga w wapń z jednoczesnym spożyciem produktów, które zaburzają jego wchłanianie, są to:

  • szpinak:
  • szczaw:
  • rabarbar:
  • płatki owsiane:
  • rośliny strączkowe:
  • magnez:
  • fosfor:
  •  sól:
  • duże ilości białka.

Jeśli dieta bogata jest w wapień a spożycie powyższych produktów jest na umiarkowanym poziomie - problem może leżeć po stronie organizmu, w którym mogą występować problemy z przyswajalnością wapnia i  zaburzenia mechanizmów regulujących gospodarkę tego minerału. Jedną z możliwych przyczyn może być niedobór witaminy D - problem dość powszechny w obecnych społeczeństwach ze względu na metabolizowanie jej pod wpływem działania promieni UV. Wpływ na gospodarkę wapniową ma również parathormon produkowany przez przytarczyce. Ponadto zdarzają się choroby, które zaburzają wchłanianie wapnia, wśród których przede wszystkim należy wskazać celiakie, chorobę wrzodową oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna. Obniżony poziom wapnia może być również objawem zapalenia trzustki oraz skutkiem działania niektórych leków. Możliwe jest także wydalanie wapnia z moczem na skutek niektórych wrodzonych chorób nerek lub leków moczopędnych.

Skutki i objawy obniżonego poziomu wapnia

Niedobór wapnia w organizmie to stan, który określa się jako hipokalcemia. Nieznaczne obniżenie poziomu wapnia w organizmie nie daje żadnych objawów. Przy większych niedoborach zaczynają się problemy w ogólnym funkcjonowaniu organizmu - nieprawidłowo zaczyna funkcjonować układ nerwowy i mięśniowy. Kiedy stężenie wapnia spadnie poniżej 9 mg/dl odczuwamy zmęczenie, bóle mięśni i stawów, osłabiona jest kondycja włosów, paznokci i który, mogą występować mimowolne ruchy. Znaczne obniżenie stężenia wapnia objawia się drętwieniem i mrowieniem kończyn, skurczami mięśni, napadami duszności i problemami z połykaniem. Niedobór wapnia może skutkować zaburzeniami neurologicznymi oraz doprowadzić do zaburzeń mineralizacji kości - u osób starszych występuje osteoporoza, u dzieci krzywica. Znaczne niedobory wapnia będą wzmagać występowanie krwotoków (zwłaszcza z nosa) oraz siniaków. Jednym z poważniejszych skutków niedoboru jest tężyczka, objawiająca się silnymi i niekontrolowanymi skurczami mięśni, skurczami powiek, mięśni krtani oraz oskrzeli - co skutkuje napadami kaszlu. Pacjentom dokucza również światłowstręt, silne migreny oraz podwójne widzenie.

Dieta

Najlepszym źródłem wapnia w diecie jest mleko i wszystkie przygotowane z niego przetwory: jogurty, sery, kefiry, maślanki, masła, twarożki, itp. Co więcej, produkty mleczne cechują się także wysoka przyswajalnością wapnia, dzięki zawartości laktozy, która zwiększa jego wchłanianie. Kolejna zaletą mleka jest korzystny stosunek zawartości wapnia i fosforu. Problem pojawia się w przypadku nietolerancji laktozy lub białka mleka krowiego - przez co spożycie mleka i przetworów mlecznych jest niemożliwe. O alternatywne źródła wapnia powinny także zadbać osoby przebywające na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej. Na szczęście wapń można znaleźć także w innych produktach takich jak: 

  • ryby oraz konserwy rybne;
  • orzechy - zwłaszcza laskowe, pistacjowe, włoskie;
  • migdały;
  • nasiona słonecznika;
  • sezam;
  • suszone figi i morele;
  • jarmuż, boćwina, kapusta włoska;
  • nasiona roślin strączkowych - zwłaszcza fasola biała i soja;
  • szczypiorek;
  • pietruszka;
  • otręby pszenne i płatki owsiane.

Należy jednak pamiętać, że pozyskiwanie wapnia z innych produktów niż te pochodzące z mleka związane jest z utrudnioną przyswajalnością tego składnika - związane jest to z wysoką zawartością kwasu szczawiowego i kwasu fitynowego. Kolejnymi problemami są także duża zawartość fosforu oraz błonnik. Przyswajalność wapnia z takiej diety wacha się od 10 do 40%.

Poniżej - zalecana dzienna dawka spożycia wapnia, według Instytutu Żywności i Żywienia:

  • Niemowlęta do 6. miesiąca życia - 200 mg;
  • Niemowlęta do 1. roku życia - 260 mg;
  • Dzieci do 3. roku życia - 700 mg;
  • Dzieci do 9. roku życia - 1000 mg;
  • Dzieci i młodzież do 18. roku życia - 1300 mg;
  • Mężczyźni do 65. roku życia - 1000 mg;
  • Mężczyźni po ukończeniu 65. roku życia - 1200 mg;
  • Kobiety do 50. roku życia - 1000 mg;
  • Kobiety po ukończeniu 50. roku życia - 1200 mg;
  • Kobiety w ciąży lub w okresie laktacji, poniżej 19. roku życia - 1000 mg;
  • Kobiety w ciąży lub w okresie laktacji, powyżej 19. roku życia - 1300 mg.

Leczenie

Leczenie niedoborów wapnia zwykle oparte jest o wdrożenie odpowiedniej diety bogatej w wapń. Lekarz zwykle zleca również badania mające potwierdzić zdolność organizmu do przyswajania tego minerału. Badania są także niezbędne aby ustalić przyczynę powstania niedoboru i ją wyeliminować. W przypadku lekkich niedoborów, kiedy nie ma żadnych niepokojących objawów a dieta nie dostarcza odpowiedniego rezultatu wdraża się suplementację wapnia za pomocą środków doustnych. W przypadku wystąpienia poważnych objawów niedoboru wapnia w tym tężyczki podaje się dożylnie chlorek wapnia aby wyrównać jego stężenie w organizmie. Zwykle suplementacja wapnia wzbogacona jest o suplementację witaminy D.

Nadmiar wapnia

Warto też wspomnieć o hiperkalcemii - czyli sytuacji, w której w organizmie wapnia jest zbyt dużo - także ten stan jest niebezpieczny dla zdrowia. Podwyższony poziom wapnia objawia się nudnościami, zaparciami i brakiem apetytu. Pogarsza się także wchłanianie żelaza i cynku z pożywienia, może doprowadzić do powstania kamieni nerkowych.

MG

Źródła:

  • medonet.pl
  • medme.pl
  • medicover.pl
  • diag.pl
  • portal.abczdrowie.pl
  • doz.pl
  • wapteka.pl
  • mp.pl