Walentynki - Historia i tradycja



Walentynki, zwane również świętem Walentego lub świętem Świętego Walentego, obchodzone są niemal na całym świecie, co roku 14 lutego jako święto miłości i święto zakochanych. Zakochani obdarowują swoje sympatie karteczkami z wyznaniami, wręczają kwiaty oraz słodkości, spędzają wspólnie czas w duchu romantycznego nastroju. Skąd wzięła się tradycja walentynek? Kim był Święty Walenty?

Święty Walenty

Walentynki kojarzą się wszystkim jako święto zakochanych, podobnie jest z św. Walentym jako ich patronem – jest w tym nieco prawdy. Walenty z Rzymu zwany także Walentym z Terni urodził się w Interamnie (dziś Terni) ok. 175 roku. Valentinus (łacińskie imię Walentyna) był kapłanem, według niektórych źródeł także biskupem Terni. Przyszło mu żyć w trudnych dla Chrześcijan czasach panowania Klaudiusza II, w których byli oni prześladowani. Cesarz Klaudiusz miał zakazać młodym mężczyznom w wieku do 37lat wstępowania w związki małżeńskie twierdząc, że najlepszymi żołnierzami będą mężczyźni nieposiadający rodzin. Według legendy zakaz ten miał złamań Walentyn, który potajemnie udzielał błogosławił śluby młodych legionistów. Za ten czyn miał zostać wtrącony do więzienia. Nie był przetrzymywany jednak w lochu, osadzono go w areszcie domowym w domu sędziego Asteriusa. Valentinus prowadził z Asteriusem rozmowy o wierze i ważności Jezusa. Sędzia zechciał poddać go próbie – przyprowadził do niego swoją przybraną niewidomą córkę, jeśli Walentemu udałoby się przywrócić jej wzrok, sędzia zobowiązał się, że uczyni wszystko o co kapłan poprosi. Valentinus, modląc się do Boga, położył ręce na jej oczach i wzrok dziewczyny został przywrócony. Sędzia zgodnie z obietnicą od razu spytał co powinien uczynić. Valentinus odpowiedział, że wszystkie Bożki wokół domu sędziego powinny zostać zniszczone, a sędzia powinien pościć przez trzy dni, a następnie poddać się chrześcijańskiemu sakramentowi chrztu. Asterius posłuchał i w wyniku postu i modlitwy uwolnił wszystkich podległych mu chrześcijańskich więźniów. Sędzia, jego rodzina i jego czterdziestoczteroosobowa rodzina składająca się z dorosłych członków rodziny i służących zostali ochrzczeni. Walentyn miał zakochać się w córce sędziego, jednak wkrótce został aresztowany za kontynuowanie ewangelizacji i wysłany do prefekta Rzymu – cesarza Klaudiusza. Władca nawet polubił duchownego, do momentu jednak, w którym ten nie próbował go nakłonić do przyjęcia chrześcijaństwa – wobec takiej propozycji Klaudiusz stanowczo odmówił nakazując Walentynowi wyrzec się wiary, albo zostanie pobity pałkami i ścięty. Valentinus odmówił wobec czego został stracony za Bramą Flamińską 14 lutego 269 roku. Tuż przed śmiercią Walentyn miał napisać krótki liścik z wyznaniem miłości do córki Asteriusa z podpiskiem „od twojego Walentego” – co miało zainspirować dzisiejsze romantyczne wiadomości. 

Św. Walenty na obrazie Valentina Metzingera

Jacopo De Fazio znany jako błogosławiony Jakub de Varagine, włoski kronikarz arcybiskup Genui w 1260 roku sporządził kompilację legendarnych żywotów większych świętych średniowiecznego kościoła – „Legenda aurea or Legenda sanctorum” – zwanej „Złotymi Legendami”. W zbiorze tym znajdujemy krótki zapis o Walentym  traktujący, że został stracony za odmowę zaparcia się Chrystusa z rozkazu „Cesarza Klaudiusza” w roku 269. Zanim jego głowa została odcięta, przywrócił córce swojego strażnika wzrok i słuch. Opis ten w dość znaczącej części pokrywa się z legendą. Walenty występuje także w  Kronice norymberskiej  z 1493 roku. Obok drzeworytowego portretu Walentego w tekście czytamy, że był on rzymskim kapłanem umęczonym za panowania Klaudiusza Gotyckiego . Został aresztowany i osadzony w więzieniu, gdy przyłapano go na udzielaniu ślubów i pomocy prześladowanym chrześcijanom, co było uważane za przestępstwo. Według opisu w kronice, Klaudiusz miał polubić więźnia do czasu kiedy ten nie próbował nakłonić go do przyjęcia chrztu – dalsze losy Walentego również pokrywają się z legendą. Walenty miał podobno nosić fioletowy pierścień z ametystem, zwyczajowo noszony na rękach chrześcijańskich biskupów, z wyrytym na nim wizerunkiem Kupidyna – rozpoznawalnym symbolem miłości.

Grób Walentego został otoczony kultem już w IV wieku. Papież Juliusz I podjął decyzję o wybudowaniu tam bazyliki, którą ok 300 lat później odrestaurował papież Teodor I. Wspomnienie liturgiczne Walentego jako świętego w Kościele Katolickim odbywa się na mocy decyzji papieża Gelazjusza I, obchodzone jest 14 lutego od 496 roku. We Włoszech istnieje wiele kościołów poświęconych świętemu. Rzekoma czaszka św. Walentego w koronie kwiatowej jest wystawiona w bazylice Santa Maria in Cosmedin w Rzymie. Szczątki św. Walentego zostały złożone w kościele św. Antoniego w Madrycie , gdzie leżały od końca XVIII wieku. Były to prezent od Papieża dla króla Karola IV. Relikwie są wystawiane publicznie od 1984. Relikwie św. Walentego znajdować się maja również w kościele karmelitów Whitefriar Street w Dublinie. W 2003 roku stwierdzono dwie kolejne rzekome relikwie Walentego w kościele św. Piotra i Pawła w Wyszehradzie. Srebrny relikwiarz zawierający fragment czaszki św. Walentego znajduje się w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Chełmnie – polskim miasteczku tytułującym się miastem zakochanym.

Początkowo św. Walenty był patronem osób chorych psychicznie oraz chorych na epilepsję, uważano go też za obrońcę przed tymi chorobami. Na skutek legend z czasem zaczęto go postrzegać jako patrona osób zakochanych. Najważniejszym miejscem kultu świętego Walentego jest bazylika jego imienia w Terni, gdzie na srebrnym relikwiarzu patrona umieszczono inskrypcję: „Święty Walenty patron miłości”. Co roku w niedzielę poprzedzającą 14 lutego przybywają tam zakochani i pary narzeczonych z całych Włoch i świata. W roku 1997 list do par narzeczonych przesłał również Jan Paweł II, a jego przesłanie wyryto na marmurowej tablicy przy grobie świętego Walentego.

Walentynki

Pierwszą wzmianką o tradycjach zbliżonych do dzisiejszych walentynek są „lupercalia” obchodzone w starożytnym Rzymie 13-15 lutego. Lupercalia poświęcone były Faunowi – bożkowi płodności. Urządzano wówczas huczne zabawy, młodzi mężczyźni losowali imiona dziewcząt, z którymi mieli tańczyć przez resztę wieczoru. Lupercalia miał znieść pod koniec V wieku papież Gelazy I. Pierwsze obecne w źródłach skojarzenie Walentynek z miłością znajduje się w „Parlamencie Ptactwa” – dziele autorstwa Geoffreya Chaucera z 1382 roku. Najwcześniejszy opis 14 lutego jako corocznego święta miłości pojawia się w Karcie Dworu Miłości wydanej rzekomo przez Karola VI – króla Francji. Walentynki jako święto zakochanych zostały rozpowszechnione dzięki Brytyjczykom oraz Francuzom, którzy już w XVII-XVIII wieku mieli wysyłać swoim ukochanym bogato zdobione listy miłosne. Część z tych listów miała wyniosłą formę, opartą na przemyślanej poezji. Zwyczaje walentynkowe – wysyłanie kartek z życzeniami (znane jako „walentynki”), skromne upominki w postaci słodyczy i kwiatów – rozwinęły się we wczesnej nowożytnej Anglii i rozprzestrzeniły się w świecie anglojęzycznym w XIX wieku. W późnym XX i na początku XXI wieku zwyczaje te rozprzestrzeniły się na inne kraje. Od XIX wieku ręcznie pisane notatki ustąpiły miejsca masowo produkowanym kartkom z życzeniami. W 1868 roku brytyjska firma produkująca czekoladę Cadbury stworzyła na Walentynki Fancy Boxes – zdobione pudełko czekoladek w kształcie serca.  W Stanach Zjednoczonych pierwsze seryjnie produkowane kartki – walentynki z wytłaczanej koronki papierowej zostały wyprodukowane i sprzedane wkrótce po 1847 roku przez Esther Howland. Od 2001 roku Stowarzyszenie Kart Z Życzeniami przyznaje coroczną nagrodę „Esther Howland Award dla wizjonera kart z życzeniami”. Rozwój Internatu i technologii cyfrowych w XXI wieku wpłynął na tradycję „walentynek” – popularne stało się przysłanie e-kartek. Obecnie uważa się walentynki jako tzw. „święto Hallmark” – do grupy tych świąt zalicza się takie, które istnieją głównie w celach komercyjnych, nie zaś w celu upamiętnienia ich znaczenia religijnego, tradycyjnego lub historycznego. Tylko w USA każdego roku wysyła się ok 190 milionów kartek walentynkowych.

Popularność w Polsce walentynki uzyskały dopiero w latach 90. XX wieku. Od 14 lutego 2002 roku największe w Polsce walentynki odbywają się w Chełmnie (mieście zakochanych). Część społeczeństwa polskiego krytykuje święto zakochanych jako przejaw amerykanizacji, obcy w polskiej kulturze, wypierający rodzime tradycje. Walentynki są krytykowane głównie za ich komercyjne i konsumpcjonistyczne nastawienie. Biznes i media wykorzystują je do przełamywania stagnacji handlowej pomiędzy Bożym Narodzeniem a Wielkanocą.

MG