Zanana wielu tradycja ubierania choinki należąca do tradycji Świąt Bożego Narodzenia ma swój początek w XVI wiecznych Niemczech. Uważa się, że zwolennikiem tego zwyczaju miał być Marcin Luter, autor rewolucyjnych zmian w Kościele. Najwcześniejsze, znane przedstawienie choinki znajduje się na zwornikowej rzeźbie prywatnego domu w Turckheim w Alzacji, datowane jest na 1576 rok. W Europie zwyczaj rozpowszechnił się na przełomie XVIII i XIX wieku. Co ciekawe, niektóre bożonarodzeniowe tradycje, w tym zwyczaj ubierania choinki kultywowane są w rodzinach chrześcijańskich oraz świeckich.
W Ameryce tradycja została wprowadzona zimą 1781 roku przez heskich żołnierzy stacjonujących w prowincji Quebec (1763–1791) w celu obsadzenia kolonii przed amerykańskim atakiem. Generał Friedrich Adolf Riedesel i jego żona, baronowa von Riedesel, zorganizowali przyjęcie bożonarodzeniowe dla oficerów w Sorel w Quebecu, zachwycając swoich gości choinką ozdobioną świecami i owocami. Choinka stała się bardzo powszechna w Stanach Zjednoczonych Ameryki na początku XIX wieku. Pierwszy obraz choinki został opublikowany w 1836 roku w The Stranger’s Gift Hermanna Bokuma. Pierwsza wzmianka o choince w literaturze amerykańskiej pojawiła się w opowiadaniu w wydaniu The Token and Atlantic Souvenir z 1836 roku, zatytułowanym „New Year’s Day”, autorstwa Catherine Marii Sedgwick, gdzie opowiada historię niemieckiej pokojówki dekorującej drzewo swojej kochanki.
W XX wieku zwłaszcza w jego drugiej połowie powszechnym zwyczajem stało się ubieranie w miastach, miasteczkach, domach handlowych „publicznych” choinek. Najbardziej rozpoznawalnymi przykładami są: Choinka Rockefeller Center w Nowym Jorku (pierwszą ubrano tam już w 1931 roku). Amerykańska Choinka Narodowa jest zapalana co roku od 1923 roku na południowym trawniku Białego Domu.
Udekorowana choinka miała nawiązywać do rajskiej jabłoni „drzewa życia” i średniowiecznych sztuk misteryjnych wystawianych 24 grudnia w dniu upamiętnienia imienia Adama i Ewy. Światełka na drzewku bożonarodzeniowym symbolizują życie i nowonarodzonego Chrystusa. Zdaniem niektórych, choinka zwieńczona gwiazdą nawiązuje do symboliki gwiazdy betlejemskiej (gwiazda – jako gwiazda betlejemska, reszta udekorowanego drzewka jako „ogon” gwiazdy) – ma ona wskazywać domownikom właściwą drogę na cały kolejny rok. W Niemczech, skąd wzięła się tradycja ubierania choinki, funkcjonuje ona pod kilkoma nazwami:
- der Weihnachtsbaum – świąteczne drzewko;
- der Christbaum – dosłownie „drzewko Chrystusowe”;
- der Tannenbaum – jodła;
- der geschmückte Tannebaum – przystrojona jodła;
Drzewka naturalne i sztuczne
Według tradycji ubiera się jodłę lub sosnę. W ostatnich latach przyjęła się również moda na jodłę kaukaską, która cechuje się większą trwałością i wolniej gubi igły. Pierwsze sztuczne choinki zostały opracowane w Niemczech w XIX wieku. Początkowo były wykonane z gęsich piór barwionych na kolor zielony. Wraz upływem czasu sztuczne drzewka ewoluowały i stawały się coraz bardziej popularne. W 1930 roku amerykańska firma Addis Brush Company stworzyła pierwszą sztuczną choinkę wykonaną z włosia szczotkowego. Innym rodzajem sztucznego drzewka jest aluminiowa choinka po raz pierwszy wyprodukowana w Chicago w 1958. Większość nowoczesnych sztucznych choinek jest wytwarzana z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu ze zużytych materiałów opakowaniowych, takich jak polichlorek winylu (PVC).
Ozdoby
Ozdoby świąteczne zmieniały się na przestrzeni lat. Początkowo wieszano jabłka, orzechy, kawałki opłatka oraz inne ozdoby wykonane ze słomy i papieru. Na choince umieszczano świeczki, później zimne ognie – żadna z tych wersji nie była zbyt bezpieczna. Początkowo „produkcja” choinkowych ozdób była tradycją rodzinną i wspólnym zajęciem, zastąpiona została jednak przez produkcję masową; w okresie przedświątecznym – choinkowe ozdoby stają się podstawowym asortymentem wielu sklepów i marketów. Pierwsze ozdoby zawieszane na choinkę miały swoją symbolikę:
- Jabłka: symbolizowały rajskie owoce;
- Orzechy: miały zapewnić dobrobyt i siłę;
- Łańcuchy: symbolizowały rodzinne więzi;
- Światełka: nawiązują do światła Chrystusa, symbolizują nowe życie;
- Gwiazda na szczycie drzewka: nawiązuje do Gwiazdy Betlejemskiej; ma wskazywać drogę;
- Dzwoneczki: oznaczają radość i dobrą nowinę;
- Cukierki: wieszane były na choince przez bardzo długi czas – głównie z myślą o dzieciach. Do dziś można spotkać w sklepach specjalne słodycze do powieszenia na choince.
Szklane bombki zostały po raz pierwszy wykonane w Lauschaw Niemczech, a także girlandy ze szklanych koralików i blaszanych figurek, które można było zawiesić na drzewach. Popularność tych dekoracji napędzała produkcję szklanych figurek wykonanych przez wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z glinianymi formami.
Legendy i kwestie religijne
Najwcześniejsza legenda o pochodzeniu jodły stającej się symbolem chrześcijańskim pochodzi z 723 r. n.e., w której św. Bonifacy ewangelizował Niemcy. Mówi się, że na pogańskim spotkaniu w Geismar, gdzie grupa ludzi tańczących pod zdobionym dębem miała złożyć w ofierze dziecko w imię Thora, święty Bonifacy wziął siekierę i wezwał imię Jezusa. Jednym zamachem udało mu się zdjąć cały dąb, ku zdumieniu tłumu. Za zwalonym drzewem znajdowała się młoda jodła. Bonifacy powiedział: „Niech to drzewo będzie symbolem prawdziwego Boga, jego liście są zawsze zielone i nie umrą”. Igły drzewa wskazywały na niebo i były ukształtowane trójkątnie, symbolizując Trójcę Świętą.
Zgodnie z marksistowsko-leninowską doktryną ateizmu państwowego w Związku Radzieckim, po jego założeniu w 1917 r., obchody Bożego Narodzenia – wraz z innymi świętami religijnymi – zostały zakazane w wyniku sowieckiej kampanii antyreligijnej. Początkowo zwyczaj ubierania choinki został zakazany stosowną ustawą, później jednak w 1935 roku drzewko zostało przywrócone jako drzewo noworoczne i stało się świętem świeckim, a nie religijnym.
Choinkę wprowadził do Watykanu papież Jan Paweł II w 1982 roku. Choinka watykańska, choć początkowo nieakceptowana przez niektórych jako nie na miejscu w centrum Kościoła rzymskokatolickiego, stała się integralną częścią watykańskich obchodów Bożego Narodzenia. W 2004 roku papież Jan Paweł II nazwał choinkę symbolem Chrystusa; rok później papież Benedykt XVI mówił o niej jako o części normalnych ozdób świątecznych w domach katolickich.
MG