Czym jest alergia?



Alergie różnego rodzaju są coraz częstszym zjawiskiem dotyczącym coraz szerszego grona osób. Warto zacząć od tego, że alergia nie jest chorobą samą w sobie, ma miejsce kiedy układ odpornościowy organizmu staję się nadzwyczaj aktywny wobec konkretnej substancji, która sama w sobie może być całkowicie nieszkodliwa, zwaną alergenem. Alergenami mogą być wszystkie substancje zewnętrzne które wdychamy, połykamy, wstrzykujemy lub mamy kontakt poprzez skórę, oczy i drogi oddechowe. Odpowiedź immunologiczna organizmu nie wynika ze szkodliwej natury alergenu, lecz z powodu błędnego rozpoznania substancji jako szkodliwej przez organizm. Alergię jako zmienioną reakcję układu odpornościowego w odpowiedzi na ekspozycję na obce białka opisał po raz pierwszy Clemens von Pirquet w 1906 roku. Dziś termin ten jest rozszerzony i oznacza przesadną reakcję organizmu na obce substancje.

Układ odpornościowy jest częścią organizmu i składa się z komórek i ich substancji chemicznych, które współpracują ze sobą, aby utrzymać organizm wolny od szkodliwych czynników, takich jak infekcje. U niektórych osób reakcja alergiczna jest wywoływana przez pyłki, niektóre pokarmy, niektóre grzyby, pleśnie, roztocza i użądlenia owadów.
Każda substancja, która jest rozpoznawana przez układ odpornościowy, jest antygenem. W przypadku osób z alergiami, alergeny są wychwytywane przez pewne komórki, zwane komórkami prezentującymi antygen, które przetwarzają je i pozwalają na rozpoznanie i ostrzeżenie wrodzonego układu odpornościowego o ich obecności. Powoduje to aktywację wszelkich patrolujących limfocytów (rodzaj komórek odpornościowych), które wchodzą w kontakt z tymi antygenami prezentowanymi przez komórki. U osób nieuczulonych, gdy limfocyt B rozpoznaje, że właśnie znalazł obcy antygen, wraca do węzła chłonnego najbliżej jego obecnej lokalizacji i przekształca się w komórkę plazmatyczną. Komórki plazmatyczne są fabrykami przeciwciał. Są one zaprojektowane tak, aby wytwarzać ogromne ilości specyficznych IgE zbudowanych tak, aby blokować dokładnie ten antygen, który został napotkany przez limfocyt B. W ten sposób aktywowany limfocyt B ostatecznie wylewa powódź specyficznych przeciwciał IgE, które przyłączają się do wszelkich krążących komórek tucznych lub bazofilów, które napotkają. Kiedy ten kompleks spotyka się z komórką odpornościową, która prezentuje ten sam antygen, blokuje się na niej powodując śmierć, podczas gdy bazofil lub komórka tuczna otwiera swoje pakiety mediatorów zapalnych, takich jak histamina. Rezultatem są klasyczne objawy alergii.

Większość alergii wywołuje objawy najpierw na skórze, drogach oddechowych i błonach śluzowych oraz jelitach, z powodu uwalniania histaminy z komórek tucznych w tych regionach. Może więc występować wysypka, świąd, zaczerwienienie lub obrzęk. Charakterystycznym objawem alergii jest również katar, kaszel, gwałtowne kichanie, zapalenie zatok (często o przewlekłym charakterze), zapalenie żołądka, nudności, łzawienie oczu, obrzęk błon śluzowych. Podczas gdy objawy zwykle zaczynają się natychmiast, u niektórych osób może upłynąć kilka godzin lub dni, zanim wystąpi uczulenie. W niektórych przypadkach alergia przybiera postać zagrażającą życiu, a drogi oddechowe puchną tak bardzo, że praktycznie uniemożliwiają przepływ powietrza, naczynia krwionośne rozszerzają się tak bardzo, że ciśnienie krwi gwałtownie spada, a osoba może wymiotować lub zemdleć.

Problem nie polega na samej odpowiedzi immunologicznej, ale na tym, że układ odpornościowy osoby uczulonej nie może odróżnić szkodliwego i nieszkodliwego obcego białka. Dlatego alergicy reagują gwałtownie na naprawdę nieszkodliwe antygeny. Ciekawą rzeczą w wielu alergiach jest to, że pierwsza ekspozycja nie powoduje żadnej reakcji. Z czasem dzieje się tak, że osoba staje się uczulona – układ odpornościowy zauważa obcą cząsteczkę lub alergen i zaczyna montować swoją wrogą odpowiedź na następne spotkanie. Niektóre komórki plazmatyczne utworzone z pierwszego limfocytu B, które zareagowały na antygen, zamieniają się w komórki pamięci, które zachowują długotrwałą pamięć antygenu. Następnym razem, gdy osoba natknie się na ten alergen nawet w niewielkiej ekspozycji, pojawia się reakcja alergiczna w postaci szybkiej produkcji przeciwciał na dużą skalę przeciwko napotkanemu antygenowi.

Alergie na pokarmy, jad owadów lub niektóre leki mogą prowadzić do reakcji anafilaktycznej. Jest to nagły wypadek medyczny i może zagrażać życiu. Dzieje się tak, gdy reakcja alergiczna zaczyna wpływać również na inne części ciała – takie jak przewód pokarmowy, drogi oddechowe lub układ sercowo-naczyniowy (serce i naczynia krwionośne). Reakcje anafilaktyczne mogą powodować swędzenie, obrzęk, ból brzucha, nudności, wymioty, dezorientację, senność, problemy z oddychaniem i nagły spadek ciśnienia krwi.

Alergie są również nazywane nadwrażliwością, nie wszystkie nadwrażliwości są jednak alergiami. Na przykład nietolerancja mleka jest spowodowana brakiem lub niedoborem enzymu zwanego laktazą, który rozkłada cukier mleczny (laktozę). W rezultacie cukier ten gromadzi się w jelicie, zapewniając pożywkę dla różnych bakterii, co powoduje typowe objawy skurczów brzucha, wzdęć i biegunki z powodu toksycznych produktów ubocznych nadmiernej aktywności bakterii.

Powszechność alergii

Alergie, o których przed laty rzadko kto słyszał, dziś są dość powszechne. Błędne jest rozumowanie, że wcześniej alergie nie istniały – podobnie jak inne schorzenia czy niewłaściwe reakcje organizmu – nie były rozpoznawane. Dane statystyczne wskazują, że ok 25-30% społeczeństwa posiada lub posiadała alergię w pewnym momencie swojego życia, wiele z tych osób to dzieci. Liczba ta rośnie, ze względu na coraz wyższy poziom zanieczyszczenia, ale także z powodu obsesyjnej czystości, która nie daje szansy rozwijającemu się układowi odpornościowemu na ćwiczenie swych systemów na naprawdę szkodliwych antygenach. W rezultacie zaczyna on zwalczać każdą dziwną substancję, którą widzi, czy to neutralną, przyjacielską czy wrogą. Takie wytłumaczenie określa się jako hipoteza higieny, która znalazła sporo zwolenników w ciągu ostatnich dziesięcioleci.

Innym możliwym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu alergii w populacji ogólnej jest obecność atopii. Atopia jest dziedziczną tendencją do rozwoju reakcji alergicznych, takich jak alergiczny nieżyt nosa, astma i atopowe zapalenie skóry lub egzema, u osób, które reagują nadmiernie na alergeny wziewne lub pokarmowe.

Objawy alergii są często początkowo łagodne, a z czasem stają się bardziej dotkliwe. Czasami prowadzą do innych schorzeń. Jeśli ludzie cierpią na katar sienny przez wiele lat, alergia może „przesunąć się” również do dolnych dróg oddechowych (płuc), powodując astmę . Alergie mogą również zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia egzemy
Alergie i ich powikłania są drogie w leczeniu. Według Asthma and Allergy Foundation of America (2002), alergie są szóstą co do wielkości przyczyną chorób przewlekłych w Stanach Zjednoczonych, roczne pochłaniają około 18 miliardów dolarów.

Rodzaje alergenów

Alergeny, które mogą nawet zagrażać życiu u osób uczulonych, są zwykle całkiem nieszkodliwe dla pozostałych. Typowe alergeny obejmują:

  • Zarodniki pleśni rosnące w wilgotnych przestrzeniach;
  • Roztocza kurzu domowego;
  • Pyłki traw i drzew;
  • Sierść zwierząt domowych lub płatki skóry;
  • Alergeny pokarmowe, głównie z orzechów, ryb i skorupiaków, soi i jaj.
  • Alergeny skórne lub alergeny kontaktowe obejmują:
  • Lateks;
  • Nikiel;
  • Gumę;
  • Konserwanty;
  • Barwniki, w tym farby do włosów.
  • Inne alergeny związane są z użądleniami i ukąszeniami, np. pszczół lub os, lekami takimi jak sulfonamidy i antybiotykami penicylinowymi, inhibitorami aspiryny i prostaglandyn oraz niektórymi środkami znieczulającymi.

Diagnoza

Obecność alergii łatwo jest zdiagnozować, gorzej jest z właściwym zdiagnozowaniem przyczyny, co jest już bardziej skomplikowane. Najczęściej właściwa diagnoza możliwa jest poprzez wykonanie punktowego testu skórnego, polega on na umieszczeniu małych kropel różnych alergenów na skórze przedramienia, pozostawiając odpowiednią przestrzeń między nimi, a następnie nakłuciu powierzchni skóry, w której znajdują się alergeny, aby substancje dostały się w głąb skóry. Jeśli pacjent jest uczulony na dany alergen – skóra staje się czerwona i opuchnięta (podobnie jak po ukąszeniu komara). Inną metodą jest test płatkowy, który polega na umieszczeniu plastra zawierającego podejrzany alergen na plecach na jeden do dwóch dni i sprawdzeniu, czy skóra staje się opuchnięta, czerwona i swędząca. Ostatnią metodą jest test prowokacyjny, w którym ciało jest narażone na różne alergeny, aby sprawdzić, czy występuje reakcja. Jeśli, na przykład, uważa się, że pacjent może mieć alergiczny nieżyt nosa (związane z alergią zapalenie wnętrza nosa), ekstrakty potencjalnych alergenów umieszcza się na wyściółce nosa za pomocą aerozolu lub kropli do nosa. Jeśli wyściółka nosa opuchnie, pojawia się kichanie, a nos zacznie piec, prawdopodobnie pacjent ma alergiczny nieżyt nosa. Test prowokacyjny jest zwykle wykonywany tylko wtedy, gdy inne testy nie przyniosły żadnych wyraźnych wyników. Czasami może być konieczne wykonanie badania krwi, które jest wysyłane do laboratorium w celu wykrycia przeciwciał na określone alergeny – na przykład, jeśli badanie skóry jest zbyt ryzykowne lub wynik nie jest jednoznaczny. Nie wszystkie alergeny można również przetestować za pomocą testów skórnych.

Leczenie

Najbardziej efektowną metodą leczenia jest zapobieganie – unikanie możliwych lub zdiagnozowanych alergenów. Na przykład czyszczenie domu w celu pozbycia się roztoczy i zarodników grzybów, utrzymywanie okien zamkniętych w sezonie pylenia i osuszanie powietrza, aby zapobiec gromadzeniu się pleśni, może pomóc w zapobieganiu alergiom domowym. Jeśli sytuacja alergika tego wymaga wdrażanie są leki przeciwhistaminowe oraz sterydy stosowane w celu tłumienia objawów alergii. Najczęściej stosuje się je w przypadku alergicznego nieżytu nosa i alergicznego zapalenia spojówek. Leki tego typu dostępne są w różnych postaciach – tabletek, aerozoli i zastrzyków. Płyny lub kremy steroidowe mogą być stosowane w leczeniu alergicznych reakcji skórnych.
W niektórych przypadkach zaleca się wdrożenie immunoterapii specyficznej dla danego alergenu, określanej jako odczulanie. Tak jak w przypadku szczepionek, to podejście do leczenia polega na narażeniu ludzi na niewielkie ilości alergenu. Tutaj odbywa się to w regularnych odstępach czasu, wstrzykując alergen pod skórę lub umieszczając go pod językiem w postaci tabletki lub kropli. Ukończenie immunoterapii swoistej dla alergenu zajmuje około trzech do pięciu lat. Takie podejście stosuje się głównie w leczeniu alergii na pyłki (katar sienny), roztocza i jad owadów.
Wbrew niektórym praktykom – obecnie nie ma dowodów na to, że produkty ziołowe lub homeopatyczne mogą pomóc w leczeniu alergii. Dotyczy to również akupunktury .

MG

Źródła:

  • A. Mandal, What are Allergies, [w:] www.news-medical.net
  • T. Biedermann, W. Heppt, H. Renz, M. Röcken, Allergologie, Berlin2016.
  • A. Trautmann, J. Kleine-Tebbe, Allergologie in Klinik und Praxis, Stuttgart 2013.
  • Allergies: Overview, [w:] NCBI (ncbi.nlm.nih.gov)
  • https://www.aaaai.org/