.jpg)
Halloween to nazwa święta będąca skrótem od – „All Hallows’ evening” (Wieczór Wszystkich Świętych). Znane jest również pod nazwami: Allhalloween, All Hallows’ Eve lub All Saints’ Eve. Jest obchodzone w wielu krajach 31 października, w przeddzień zachodniochrześcijańskiego święta Wszystkich Świętych. Rozpoczyna obchody Allhallowtide, czasu w roku liturgicznym poświęconego pamięci zmarłych, w tym świętych , męczenników i wszystkich zmarłych.
Jedna z teorii utrzymuje, że wiele tradycji Halloween wywodzi się z celtyckich dożynek – szczególnie z gaelickiego święta Samhain, które uważa się za jego pogańskie korzenie; niektórzy idą dalej i sugerują, że na Samhain mógł wzorować się „Dzień Wszystkich Świętych”, wraz z jego wigilią wprowadzony przez wczesny Kościół chrześcijański. Inni naukowcy uważają, że Halloween zaczęło się wyłącznie jako święto chrześcijańskie, będące wigilią Dnia Wszystkich Świętych – obchodzone było w Irlandii i Szkocji w XIX wieku. Irlandzcy i szkoccy migranci przywieźli wiele zwyczajów Halloween do Ameryki Północnej, a następnie poprzez wpływy amerykańskie, Halloween rozprzestrzeniło się na wiele innych krajów w XXI wieku.
Historia
Słowo „Halloween” pochodzi z około 1745 roku i jest pochodzenia chrześcijańskiego, oznacza „wieczór świętych”. Wywodzi się od szkockiego określenia „All Hallows’ Eve” (wieczór przed Dniem Wszystkich Świętych), czyli wieczoru poprzedzanego chrześcijańskimi świętami Dnia Wszystkich Świętych 1 listopada i Dnia Zadusznego 2 listopada. Z biegiem czasu (All) Hallow(s) E(v)en przekształciły się w Hallowe’en. Chociaż wyrażenie „All Hallows” znajduje się w języku staroangielskim, „All Hallows’ Eve” nie jest widoczne aż do 1556 roku.
Uważa się, że Halloween ma korzenie w średniowiecznych wierzeniach i praktykach chrześcijańskich. Od czasów wczesnego Kościoła główne święta w chrześcijaństwie (takie jak Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego) miały wigilie, które rozpoczynały się poprzedniej nocy, podobnie jak święto Wszystkich Świętych. Te trzy dni są zbiorczo nazywane Allhallowtide i są czasem oddawania czci świętym i modlitwy za niedawno zmarłe dusze, które jeszcze nie dotarły do Nieba. Wspomnienia wszystkich świętych i męczenników odbywały się w kilku kościołach w różnych terminach, głównie wiosną. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że szczególnie „lubianą” datą był 13 maja – 13 maja 609 roku papież Bonifacy IV ponownie poświęcił Panteon w Rzymie „Św. Marii i wszystkim męczennikom”, była to data Lemurii, starożytnego rzymskiego święta zmarłych.
Święto Wszystkich Świętych w Kościele Zachodnim można prześledzić od papieża Grzegorza III (731-741) zakładającego oratorium w Bazylice św. Piotra dla relikwii „świętych apostołów i wszystkich świętych, męczenników i wyznawców”. Niektóre źródła podają, że zostało ono poświęcone 1 listopada, podczas gdy inne podają, że było to w Niedzielę Palmową. Istnieją dowody na to, że kościoły w Irlandii i Northumbrii do ok. 800 roku obchodziły święto upamiętniające wszystkich świętych 1 listopada. Alcuin z Northumbrii, członek dworu Karola Wielkiego, mógł wtedy wprowadzić tę datę 1 listopada w Cesarstwie Franków – pierwszym chrześcijańskim kraju europejskim po upadku Imperium Rzymskiego. W 835 roku, data 1 listopada stała się oficjalną datą święta zmarłych w Imperium Franków. Niektórzy sugerują, że było to spowodowane wpływami celtyckimi, podczas gdy inni sugerują, że była to idea germańska, chociaż twierdzi się, że zarówno ludy germańskie, jak i celtyckojęzyczne upamiętniły zmarłych na początku zimy. Być może uznali to za najbardziej odpowiedni czas, aby to zrobić, ponieważ jest to czas „umierania” w przyrodzie. Sugeruje się również, że zmiana została dokonana na „praktycznych podstawach” – Rzym latem nie mógł pomieścić wielkiej liczby pielgrzymów, którzy do niego przybywali, być może z powodu obaw o zdrowie publiczne – z powodu gorączki rzymskiej, która pochłonęła wiele istnień ludzkich podczas parnego lata.
Pod koniec XII wieku 1 listopada stało się obowiązkowym dniem świętym w całej Europie i obejmowało takie tradycje, jak brzmienie dzwonów kościelnych dla dusz w czyśćcu. Ponadto było zwyczajem, że ubrani na czarno krzykacze paradowali po ulicach, dzwoniąc dzwonkiem żałobnego dźwięku i wzywając wszystkich dobrych chrześcijan, aby pamiętali o biednych duszach. Souling – zwyczaj pieczenia i dzielenia się ciastami dla wszystkich ochrzczonych dusz został zasugerowany jako źródło trick-or-treating (Cukierek lub psikus). Zwyczaj ten sięga co najmniej XV wieku i został zaobserwowany w niektórych częściach Anglii, Flandrii, Niemiec i Austrii. Grupy biednych ludzi, często dzieci, chodziły od drzwi do drzwi podczas Allhallowtide, zbierając „ciastka duszy”, w zamian za modlitwę za zmarłych, zwłaszcza za dusze przyjaciół i krewnych dawców. Ciasta dusz często oznaczano krzyżem, co wskazywało, że były pieczone jako jałmużna. Szekspir wspomina o soulingu w swojej komedii „Dwaj panowie z Werony (1593)”. O zwyczaju noszenia strojów, chrześcijański pastor książę Sorie Conteh napisał: „Tradycyjnie wierzono, że dusze zmarłych wędrowały po ziemi aż do wszystkich świętych, a Wigilia Wszystkich Świętych zapewniła zmarłym ostatnią szansę na zemstę na wrogach przed przejściem do następnego świata. Aby uniknąć rozpoznania przez jakąkolwiek duszę, która mogłaby szukać takiej zemsty, ludzie zakładali maski lub kostiumy”.
Twierdzi się, że w średniowieczu kościoły, które były zbyt biedne, aby prezentować relikwie świętych męczenników, w Allhallowtide pozwalały parafianom przebierać się za świętych. Niektórzy chrześcijanie przestrzegają dziś tego zwyczaju w Halloween. Lesley Bannatyne uważa, że mogła to być forma schrystianizowanego, wcześniejszego pogańskiego zwyczaju. Chrześcijanie nosili ze sobą „latarnie z wydrążonej rzepy”. Warto w tym miejscu wspomnieć o sugestii, że latarnia jack-o’-lantern pierwotnie reprezentowała dusze zmarłych. W noc Halloween rozpalano ogniska, aby odpierać złe duchy. Gospodarstwa domowe w Austrii, Anglii i Irlandii wyposażały się w „płonące świece w każdym pokoju, aby poprowadzić dusze z powrotem do ich ziemskich domów”. Były one znane jako „światła duszy”. Wielu chrześcijan w Europie kontynentalnej, zwłaszcza we Francji, wierzyło, że „raz w roku, w Halloween, zmarli z cmentarzy kościelnych powstają na jeden karnawał” znany jako „danse macabre”, który był często przedstawiany w dekoracji kościelnej. Christopher Allmand i Rosamond McKitterick piszą w The New Cambridge Medieval History, że „danse macabre” wzywała chrześcijan, aby „nie zapominali o końcu wszystkich ziemskich rzeczy”. Z czasem zaczęto odgrywać „karnawał zmarłych” na wiejskich korowodach i dworach, z ludźmi „przebieranymi za zwłoki z różnych warstw społeczeństwa”, co może być źródłem imprez kostiumowych na Halloween.
W XIX wieku w wiejskim Lancashire, katolickie rodziny zebrały się na wzgórzach w noc Wigilii Wszystkich Świętych. Jeden trzymał pęczek płonącej słomy na widłach, podczas gdy reszta klęczał wokół niego, modląc się za dusze krewnych i przyjaciół, dopóki płomienie nie zgasły. Rytuał ten był znany jako teen’lay. Podobny zwyczaj można zaobserwować w Hertfordshire i Derbyshire. Niektórzy sugerowali, że były one pierwotnie zapalane, aby „prowadzić biedne dusze z powrotem na ziemię”. Po 1605 roku wiele tradycji Halloween zostało zawłaszczonych przez Noc Guya Fawkesa (5 listopada), a popularność Halloween osłabła w Anglii. W Szkocji, gdzie obchodzili Samhain i Halloween co najmniej od wczesnego średniowiecza przyjęto bardziej pragmatyczne podejście do Halloween, postrzegając je jako ważne dla cyklu życia i rytuałów przejścia duszy – tym samym zapewniając jego przetrwanie w kraju.
W wigilię Wszystkich Świętych we Francji niektóre rodziny chrześcijańskie modliły się przy grobach bliskich, odkładając dla nich naczynia z mlekiem. We Włoszech niektóre rodziny zostawiły posiłek dla duchów krewnych, zanim wyjechały na nabożeństwa. W Hiszpanii nadal wypiekają specjalne wypieki zwane „kośćmi świętych” (hiszp. Huesos de Santo) stawia się na grobach.
Wpływy gaelickie
Uważa się, że dzisiejsze zwyczaje Halloween wywodzą się ze zwyczajów ludowych i wierzeń z krajów celtyckojęzycznych, z których niektóre mają pogańskie korzenie. Historyk Nicholas Rogers zauważa, że początki zwyczajów Halloween są zazwyczaj związane z gaelickim festiwalem Samhain.
Samhain był jednym z ćwierćdni w średniowiecznym kalendarzu gaelickim i był obchodzony w dniach 31 października – 1 listopada w Irlandii, Szkocji i na Wyspie Man. Dla Celtów dzień kończył się i zaczynał o zachodzie słońca; tak więc festiwal rozpoczął się wieczorem przed 1 listopada według współczesnych obliczeń. Samhain jest wspomniany w jednej z najwcześniejszych literatur irlandzkich. Nazwy były używane przez historyków w odniesieniu do celtyckich zwyczajów Halloween aż do XIX wieku i nadal są gaelickimi i walijskimi nazwami Halloween. Samhain oznaczało koniec sezonu żniw i początek zimy lub „ciemniejszą połowę” roku. Był to czas liminalny, kiedy granica między tym światem a innym światem przerzedziła się. Oznaczało to, że Aos Sí – „duchy” lub „wróżki”, mogły łatwiej przyjść na ten świat i były szczególnie aktywne. W Samhain, Aos Sí byli zapraszani, aby zapewnić ludziom i zwierzętom przetrwanie zimy. Ofiary z jedzenia i picia lub porcje plonów pozostawiano dla nich na zewnątrz. Dusze zmarłych również miały ponownie odwiedzać swoje domy w poszukiwaniu gościnności. Ustawiono miejsca przy stole i przy ognisku, aby je powitać.
W całej Irlandii i Wielkiej Brytanii uroczystości domowe obejmowały rytuały wróżbiarskie i gry mające na celu przepowiadanie przyszłości, szczególnie w odniesieniu do śmierci i małżeństwa. Często używano Jabłek i orzechów, a zwyczaje obejmowały współczesny Apple-bobbing, pieczenie orzechów, wróżenie z patrzenia w lustro, wlewanie stopionego ołowiu lub białek jaj do wody, interpretację snów i wiele innych. Rozpalano specjalne ogniska i odbywały się przy nich rytuały. Ich płomienie, dym i popiół uważano za posiadające moc ochronną i oczyszczającą, a także używano ich do wróżbiarstwa. W niektórych miejscach pochodnie zapalone z ogniska były niesione w kierunku słonecznym wokół domów i pól, aby je chronić. Sugeruje się, że ogniska i pochodnie były rodzajem białej magii – naśladowały Słońce i powstrzymywały rozkład i ciemność zimy. W Szkocji te ogniska i gry wróżbiarskie były zakazane przez starszyznę kościoła w niektórych parafiach. W Walii również rozpalano ogniska, aby „zapobiec upadkowi dusz zmarłych na ziemię”. Później ogniska te „trzymały diabła z daleka”.
Od co najmniej XVI wieku festiwal obejmował przebieranie się w Irlandii, Szkocji, na Wyspie Man i w Walii. Dotyczyło to ludzi chodzących od domu do domu w kostiumie (lub w przebraniu), zwykle recytujących wersety lub pieśni w zamian za jedzenie. Być może pierwotnie była to tradycja, w której ludzie podszywali się pod Aos Sílub – dusze zmarłych i otrzymywali ofiary w ich imieniu. Wierzono, że podszywanie się pod te istoty lub noszenie przebrania chroni przed nimi. Gdyby gospodarstwo domowe przekazało żywność, mogło oczekiwać szczęścia nie zrobienie tego przyniosłoby nieszczęście. W Szkocji młodzież chodziła od domu do domu z zamaskowanymi, malowanymi lub poczerniałymi twarzami, często grożąc, że zrobią psoty, jeśli nie będą mile widziani – jawnie więc nawiązuje to do popularnego w halloween „trick or treat”. F. Marian McNeill sugeruje, że starożytny festiwal obejmował ludzi w strojach reprezentujących duchy, a twarze były oznaczone lub poczerniałe popiołem ze świętego ogniska. W niektórych częściach Walii mężczyźni chodzili przebrani za przerażające istoty zwane gwrachod.
Od co najmniej XVIII wieku „naśladowanie złośliwych duchów” doprowadziło do „płatania psikusów” w Irlandii i szkockich Highlands. Noszenie kostiumów i płatanie psikusów w Halloween rozprzestrzeniło się na Anglię w XX wieku. Żartownisie używali wydrążonych rzep lub buraków pastewnych jako latarni, często rzeźbionych groteskowymi twarzami. Latarnie przedstawiały duchy i potwory, używano ich do odpędzania złych istot oraz mocy. Były powszechne w częściach Irlandii i szkockich Highlands w XIX wieku, jak również w Somerset. W XX wieku rozprzestrzeniły się na inne części Anglii i stały się ogólnie znane jako jack-o’-lanterns.
Rozprzestrzenienie się tradycji na Amerykę Północną i Europę
Lesley Bannatyne i Cindy Ott piszą, że anglikańscy koloniści w południowych Stanach Zjednoczonych i katoliccy koloniści w Maryland „uznali Całą Wigilię Święta Zmarłych w swoich kalendarzach kościelnych”, chociaż purytanie z Nowej Anglii utrzymywali silny sprzeciw wobec tego święta, wraz z innymi tradycyjnymi obchodami ustanowionego przez Kościół, w tym Bożym Narodzeniem. Almanachy z końca XVIII i początku XIX wieku nie dają żadnych wskazówek, że Halloween było powszechnie obchodzone w Ameryce Północnej.
Dopiero po masowej irlandzkiej i szkockiej imigracji w XIX wieku Halloween stało się głównym świętem w Ameryce. Większość amerykańskich tradycji Halloween została odziedziczona po Irlandczykach i Szkotach. W rejonach Cajun odprawiono nocną Mszę św. na cmentarzach w noc Halloween. Znicze, które zostały pobłogosławione, były umieszczane na grobach, a rodziny czasami spędzały całą noc przy grobie. Zwyczaje te, pierwotnie ograniczone do tych społeczności imigrantów, były jednak stopniowo asymilowane w głównym nurcie społeczeństwa i były celebrowane od wybrzeża do wybrzeża przez ludzi ze wszystkich środowisk społecznych, rasowych i religijnych na początku XX wieku. Następnie, dzięki wpływom amerykańskim, te tradycje Halloween rozprzestrzeniły się na wiele innych krajów w XXI wieku, w tym na Europę kontynentalną.
Symbole i zwyczaje
Symboli, zwyczajów i tradycji związanych z Halloween przybywało wraz z czasem. Jak już pisaliśmy, wiele z nich wywodzi się z tradycji celtyckich, irlandzkich, szkockich i wczesnochrześcijańskich.
Były one noszone przez przebranych osobników w Wigilię Wszystkich Świętych, aby przestraszyć złe duchy już we wczesnym średniowieczu. Według pewnej irlandzkiej legendy ludowej lampion symbolizuje pewną duszę, której odmówiono wstąpienia do nieba. Po nocnym piciu Jack wracający do domu spotyka Diabła, który podstępnie nakłania go aby wspiął się na drzewo. Jack jednak przechytrzył szatana i w korze na drzewie wyrył znak krzyża. Zawarł z nim jednocześnie umowę, że ten, nigdy nie będzie mógł zabrać jego duszy. Jack był jednak grzesznikiem: upijał się i był zakłamany, po śmierci odmówiono mu wstąpienia do nieba. Także Diabeł dotrzymał obietnicy i nie wpuszcza duszy Jacka do piekła i rzuca w niego żywym węglem – prosto z ognia piekielnego. Jako, że była zimna noc Jack umieścił węgiel w wydrążonej rzepie, aby powstrzymać go przed ucieczką – od tego czasu oboje wędrują po świecie szukając miejsca do odpoczynku.
W związku tą legendą, w Irlandii i Szkocji to właśnie rzepa była tradycyjnie rzeźbiona podczas Halloween, ale imigranci do Ameryki Północnej używali rodzimej dyni, która jest zarówno znacznie bardziej miękka, jak i znacznie większa – co ułatwia rzeźbienie w porównaniu do rzepy. Amerykańska tradycja rzeźbienia dyń została zapisana w 1837 roku i była pierwotnie związana z czasem zbiorów, nie stając się szczególnie związana z Halloween aż do połowy do końca XIX wieku.
Tradycyjny obowiązek dla dzieci w Halloween. Dzieci chodzą w kostiumach od domu do domu, prosząc o smakołyki, takie jak cukierki, a czasem pieniądze, z pytaniem: „Trick or treat?” – „Cukierek lub psikus” Słowo „psikus” oznacza „groźbę” wyrządzeniem psot właścicielom domów lub ich własności, jeśli nie podzielą się słodkościami. Jak już pisaliśmy, praktyka ta ma korzenie w średniowiecznym przebieraniu się związanym z duszą. W średniowieczu przebierano się i krążono od domu o domu prosząc o ciasto w zamian za modlitwę za dusze zmarłych domowników.
Tradycyjnie wzorowane na postaciach takich jak wampiry, duchy, szkielety, przerażająco wyglądające czarownice i diabły. Z biegiem czasu wybór kostiumów rozszerzył się o popularne postacie z fikcji, celebrytów i ogólnych archetypów, takich jak ninja i księżniczki. Przebieranie się w kostiumy i chodzenie „przebranym” było powszechne w Szkocji i Irlandii w Halloween już pod koniec XIX wieku. W Irlandii maski są znane jako „fałszywe twarze”. Przebieranie się stało się popularne na imprezach Halloween w USA na początku XX wieku, zazwyczaj dla dorosłych, jak i dla dzieci; oraz kiedy trick-or-treatment stawał się popularny w Kanadzie i USA w latach 1920. i 1930. Eddie J. Smith w swojej książce Halloween, Hallowed is Thy Name, forsuje religijną perspektywę noszenia kostiumów w Wigilię Wszystkich Świętych, sugerując, że przebierając się za stworzenia, „które w pewnym momencie spowodowały, że się boimy i drżymy”, ludzie są w stanie wyśmiewać szatana, „którego królestwo zostało splądrowane przez naszego Zbawiciela”. Wizerunki szkieletów i zmarłych są też tradycyjnymi dekoracjami.
Słuchanie piosenek o tematyce Halloween i oglądanie horrorów to częste elementy imprez Halloween. Odcinki seriali telewizyjnych i specjalnych programów o tematyce Halloween (z ofertami specjalnymi zwykle skierowanymi do dzieci) są powszechnie emitowane w Halloween lub przed.
Miejsca rozrywki zaprojektowane tak, aby zapewnić dreszczyk emocji i przestraszyć klientów. Większość atrakcji to sezonowe halloweenowe firmy, które mogą obejmować nawiedzone domy, labirynty kukurydzy i przejażdżki na sianie. Poziom efektów wzrósł wraz z rozrastaniem się branży. Pierwszą zarejestrowaną specjalnie zbudowaną nawiedzoną atrakcją był Orton and Spooner Ghost House, który został otwarty w 1915 roku w Liphookw Anglii. Ta atrakcja faktycznie najbardziej przypomina karnawałowy dom zabawy, zasilany parą. Dom istnieje do dziś. Pod koniec 1950 roku zaczęły pojawiać się nawiedzone domy jako główna atrakcja, koncentrując się najpierw na Kalifornii. Sponsorowany przez Children’s Health Home Junior Auxiliary, Nawiedzony Dom San Mateo został otwarty w 1957 roku. Nawiedzony Dom San Bernardino Assistance League został otwarty w 1958 roku. Nawiedzenia domów zaczęły pojawiać się w całym kraju w 1962 i 1963 roku. W 1964 roku otwarto Nawiedzony Dom San Manteo, a także Muzeum Dziecięce Nawiedzony Dom w Indianapolis. Nawiedzony dom jako amerykańską ikonę kultury można przypisać otwarciu Nawiedzonego Dworu w Disneylandzie 12 sierpnia 1969 roku. Kiedy od lat 80.zaczęły rozwijać się parki rozrywki – nawiedzony dom lub zamek strachu był obowiązkową pozycją.
Istnieje kilka gier tradycyjnie związanych z Halloween. Niektóre z tych gier powstały jako rytuały wróżbiarskie lub sposoby przepowiadania przyszłości, szczególnie w odniesieniu do śmierci, małżeństwa i dzieci. W średniowieczu rytuały te były wykonywane przez „nielicznych” w społecznościach wiejskich, ponieważ uważano je za „śmiertelnie poważne” praktyki. Często dotyczą one jabłek i orzechów laskowych. W mitologii celtyckiej jabłka były silnie związane z Innym Światem i nieśmiertelnością, natomiast orzechy laskowe były związane z boską mądrością.
- Jedną z powszechnych gier jest „Apple-bobbing” (który w Szkocji można nazwać „dookingiem”). Jabłka unoszą się w wannie lub dużej misce z wodą, a uczestnicy muszą używać tylko zębów do usuwania jabłka z basenu. Wariant dunkingu polega na klęczeniu na krześle, trzymaniu widelca między zębami i próbie wbijania widelca w jabłko.
- Niektóre z tradycyjnych „gier” z Irlandii i Wielkiej Brytanii obejmują przepowiadanie przyszłego partnera lub małżonka. Jabłko było obrane w jeden długi pasek, a następnie skórka rzucona przez ramię. Uważa się, że skórka ląduje w kształcie pierwszej litery imienia przyszłego małżonka. Kolejny podobny przykład to dwa orzechy laskowe, które były prażone przy ognisku; jeden nazwany na cześć osoby, która je piecze, a drugi na osobę, której się pragnie. Jeśli orzechy odskakują od gorąca- jest to zły znak, ale jeśli orzechy pieką się cicho, zapowiada to dobre dopasowanie.
- Aż do XIX wieku, ogniska Halloween były również używane do wróżbiarstwa w częściach Szkocji, Walii i Bretanii. Kiedy ogień ucichł, w popiołach leżał pierścień kamieni, po jednym dla każdej osoby. Rano, jeśli jakiś kamień został zagubiony, mówiono, że osoba, którą reprezentował, nie przeżyje roku.
Z Halloween wiąże się także cała lista „świątecznych potraw”: Barmbrack (Irlandia); Toffi z ogniska (Wielka Brytania); Jabłka cukierkowe/jabłka toffi (Wielka Brytania i Irlandia); Candy jabłka, kukurydza cukierkowa, dynie cukierkowe (Ameryka Północna); Czekolada, Orzechy małpie (orzeszki ziemne w łupinach) (Irlandia i Szkocja); Jabłka karmelowe; Kukurydza karmelowa; Colcannon; Ciasto halloweenowe; Słodycze/cukierki; Słodycze w kształcie czaszek, dyń, nietoperzy, robaków itp.; Prażone pestki dyni; Prażona kukurydza cukrowa; Ciasta duszy; Ciasto dyniowe.
MG